Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

4.Ko’rak terish va chivish mashinalari. 
Mashnnada g’o’za tuplaridan hamda yerdan terilgan paxta, shuningdek, qo’lda va 
mashina bilan terilgan ko’saklar dala sharoitlarida UPX-1.5V universal paxta tozalagichda 
tozalanadi va bir yo’la traktor pritseplariga ortiladi. Dalada paxta tozalash mashinasi 
quyidagicha ishlaydi. 
Tozalanadigan paxta yoki ko’sak pnevmatik yuklagichning soplosi 
21 
ga qo’lda 
panshaxa bilan uzatiladi. Ventilyator bilan so’riladigan havo oqimi paxtani truba bo’ylab 
havo separatoriga keltiradi. Separatorning tishli barabani 
2 
paxtani to’r sirti bo’ylab surib 
uni mayda xas-cho’plardan tozalandi va vakuum-klapan 
3 
ga uzatadi. Havo ventilyatorga 
boradi, paxta esa vakuum-klapandan mashinaning ta’minlash kamerasiga tashlanadi. 
Kamera ichida bir-biriga tomon aylanuvchi ta’minlash valiklari 
4 
paxta (ko’sak) ni xas-
cho’p ajratkich 5 ga mashinaning eni bo’yicha bir me’yorda uzatib turadi. Ta’minlash 

---

valiklarining aylanish chastotasi impulьsli variator yordamida mashinaning ish unumiga 
qarab o’zgartiriladi. Ta’minlash kamerasidagi paxta balandligi yon devordagn qizil 
chiziqdan oshmasligi lozim. 
Xas-cho’p ajratkich paxtani shakldor to’r 
6 
sirtiga ishqalab, uni tiladi va mayda xas-
cho’plardan tozalaydi. Xas-cho’p ajratkich ko’sakni chaqish barabani 7 ga uzatadi. Bu 
baraban ko’sakni chaqish dekasi (baraban ustida joylashgan taram-taram tishli qopqoq) ga 
ishqalab chaqadi va kichik parrakli baraban 
8 
ga uzatadi. Hamma turdagi paxtani 
tozalashda deka ishlatilmaydi (tishlari yuqoriga qaratib qo’yiladi), mayda ko’k va ho’l 
ko’saklarni chaqishda esa ishlatiladn (tishlar rasmda ko’rsatilgandek pastga qaratib 
qo’yiladi). Baraban 
8 
tozalanadigan aralashmani (ko’saklar chaqilgandan keyin ko’sak 
po’choqlari va titilgan paxta aralashma hosil qiladi) chig’anoqsimon tirqish orqali olib 
o’tib, tekislaydi so’ngra arrali baraban 
9 
sirtiga tashlaydi. Baraban 
9 
tishlariga ilingan 
paxta bu baraban bilan to’siq 
14 
orasidagi tirqishdan o’tadi. SHunda tishlarga ilinmagan 
xas-cho’plar va ayrim paxta bo’laklari to’siqning orqa tomoniga, ko’sak chaqish barabani 
7 ga tashlanadi. 
5-расм: UPX-1,5 universal paxta tozalagich технологик схемаси 
1 - ventilyator; 2 – tishli baraban; 3 - vakuum-klapan; 4 – po’choq archish vallari; 5 – 
po’choq archish barabanlari; 6 - shyotkali barabanlar; 7 – birinchi arrali baraban; 8 – xom-
ashyo uchun arralibaraban; 9 - to’qmoqli barabanlar; 10 – qopni to’ldirish uchun shnek; 11 
– yuklash quvuri; 12 - tituvchi; 13 – chiqindi uchun arrali baraban 
Podborshchiklar bilan terilgan ko’sakli paxtani tozalashda parrakli baraban 
8 
mashinadan olinadi. Bu holda chaqish barabani 7 ko’sakli paxtani arrali baraban 
9 
ga 
uzatadi. Bunda xas-cho’plar aralashmani barabandan barabanga uloqtirish usulida 
ajratiladi. Paxta arrali baraban tishlariga ilinib, to’siq 
14 
nnng ajratish qirrasi bilan arrali 
baraban orasidagi tirqishga kiradi. Ajratish qirrasi yirik xas-cho’plar (shox, g’o’za-
po’choqlar)ni qaytaradi. Bu yirik aralashmalar chaqish barabani 
7 
parraklari ostiga tushib, 

---

chiqindilar separatorining arrali barabani 
16 
ga yo’naladi. Arrali baraban atrofida uchta 
sekin aylanuvchi cho’tkali ishqalash barabanlari 
15 
bor. Arrali baraban paxtani barabanlar 
15 
ro’parasidan olib o’tganda paxta arra tishlariga puxta sanchiladi, xas-cho’plar esa 
baraban cho’tkalarining elastik deformatsiyasi ta’sirida arra sirtidan chetga tashlanib, 
navbatdagi xuddi shundan ikkinchi barabanga tushadi. Bu yerda xas-cho’pda qolgan paxta 
yana arrali barabanga ilinadi, xas-cho’plar esa chiqindilar transporteri 
17 
ga tashlanadi va 
ventilyatordan kelgan havo oqimi bilan mashinaning chap tomoniga chiqarib tashlanadi. 
Uchinchi ishqalash barabani qo’shimcha ravishda yana paxtani tutib olib, xas-cho’plarni 
ajratadi. CHo’tkali baraban 
18 
arrali barabanlar 
9 
va 
16 
sirtidagi paxtani ajratib olib, arrali 
baraban 
12 
ga tashlaydi. Arrali barabanga ilinmagan paxta kichik tishli baraban 
19 
ga 
tushadi. Tishli kichik baraban paxtaning bir qismini baraban 
12 
ga uzatadi, qolgan qismini 
esa to’r 
20 
bo’ylab olib o’tib, cho’tkali baraban 
18 
ga tashlaydi. CHo’tkali baraban 
tozalangan paxtani asosiy toza paxta oqimiga qaytaradi.