Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

10-rasm: 6A-12M markali shnekli tozalagich sxemasi 
6. Yirik xas-cho’plarni ajratish mashinalari 
Paxta 
tayyorlash 
punktlarining 
quritish-tozalash 
tsexlarida va
 
paxta tozalash 
zavodlarining tozalash tsexlarida 
ikki 
sektsiyali 
CHX-ZM 
kolosnik-arrali tozalagichlardan 
foydalaniladi. Bu mashina ho’lda 
va mashinada terilgan chigitli 
paxtani yirik va mayda xas-
cho’plardan 
tozalash 
uchun 
mo’ljallangan bo’lib batareya 
shaklida 
o’rnatiladi. CHigitli 
paxta 
tozalagkchga 
vintli 
konveyer bilan taqsimlanadi. 
Taqsimlash konveyeridan 
paxta orqali qilayotgan chigitli 
paxta 
(11-rasm) 
ta’minlash 
yulduzchalari 
1 
yordamida 
qoziqli baraban 
2 
ga bir tekisda 
uzatiladi. 
Baraban 
2 
o’z 
navbatida paxtani titkilab, to’rli 
sirt 
3 
orqali o’tkazib, mayda 
iflosliklardan tozalab birinchi 
arrali baraban 
4 
ga uzatadi. 
Arrali sirt ustida chigitli paxta 
qo’zg’almas cho’tka 
5 
bilan tekislanadi va arralarning tishiga yopishtiriladi. 
11-rasm: CHX-3M markali kolosnik arrali 
tozalagich sxemasi
 

---

Arra tishlariga 
yopishgan 
chigitli paxta 
bo’lakchalari harakat vaqtida kolosnik qobirg’alari 
6 
va 7 ga uriladi, shunda xas-cho’plar bilan chigitli 
paxta orasidagi bog’lanish kamayadi. Aktiv xas-
cho’plarning bir qismi passiv xas-cho’plarga aylanadi. 
Xas-cho’plar markazdan qochirma kuch va havo 
oqimi ta’sirida kolosniklar orasidan tushib ketadi. 
CHigitli paxta arra tishlaridan parrakli baraban 
8 
bilan 
ajratib olinadi va tuzilishi jihatidan shunga o’xshash 
ikkinchi arrali baraban 
9 
ga va undan ajragandan 
qeyin konveyer 
10 
ga uzatiladi. 
CHX-ZM markali tozalagichda uchinchi arrali 
baraban 
11
li regeneratsiya sektsiyasi bor. Bu sektsiya 
iflos qo’shilmalar bilan ketayotgan chigitli paxtani 
qaytarib konveyerga tashlaydi. Bu konveyer chigitli 
paxtani pnevmatik sistemaga uzatadi. 
CHigitli paxtani tozalash vaqtida ajratilgan iflos 
aralashmalar shnek bilan mashinadan chiqarilib 
maxsus pnevmotransporter sistemasiga uzatiladi. 
Tozalangap chigitli paxta sushilkadan o’tkazilib 
namligi konditsion normaga yetkazilgandan keyin 
tozalagichga beriladi. 
Arrali tozalagichning ish unumi ta’minlash 
valiklarining aylanish chastotasiga bog’liq bo’lib, 
IVA variatori bilan rostlanadi 
Arrali tozalagichning tozalash effekti uning ish unumiga va chigitli paxtaning 
sortiga bog’liq. 12-rasmda CHX-ZM markali tozalagich tozalash effektining ish unumiga 
bog’liq ekanligini ko’rsatadigan grafiklar ko’rsatilgan. Bunda 
1
egri chiziqlar birinchi 
sortlar uchun va 
2 
egri chiziqlar past sort chigitli paxta uchun berilgan. Birinchi grafiklar 
qo’l bilan va mashinada terilgan chigitli paxtani birinchi marta tozalashdagi ikkinchi 
grafiklar — ikkinchi marta tozalashdagi, uchinchi grafiklar esa uchinchi marta 
tozalashdagi tozalash effektlarini ko’rsatadi.