Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

10-amaliy mashg’ulot: 
Sabzavotchchilik ixtisoslashgan fermer xo‘jaliklari uchun almashlab ekish
sxemalarini tuzish 
 
Ishdan maqsad: 
Sabzavot o’simliklarn turlarini ekiladigan va ekish sxemalariga 
ko’ra o’simliklarni oziqlanish maydoni joylanish qalinligi hamda hosildorligini 
aniqlashni o’rganish. 
Masalaning ko’yilishi: 
Oziqlanish maydoni va o’simliklarni joylashtirish 
sxemalari. Oziqlanish maydoni deyilganda bir tup o’simlikning egallaydigan joyi 
17-расм.
Плёнкали тоннеллар остига қўшқаторли 
лентасимон усулда экилган 
полиз экинлари

---

287 
tushuniladi. U ekinning biologik xususiyatlariga nav hamda o’stirish sharoitiga 
bog’liqdir. 
Ishni bajarish uchun namuna. 
O’simliklarning joylanish sxemasiga qarab ularning oziqlanish maydoni turli 
usullarda aniqlanadi. Ekinlar qatorlab , kvadratlab va to’g’ri burchakli ekilganda bir tup 
o’simlikning oziqlanish maydoni quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: 
Bunda: P - bitta o’simlikning oziqlanish maydoni, m
2
R - qatorlar orasidagi masofa, m
L - qatordagi o’simliklar orasi, m 
Kvadrat uyalab hamda to’g’ri burchak-uyalab ekishda formula quyidagicha
 
bo’ladi: 
Г
РхЛ
Bunda: G-uyadagi o’simlikning soni. 
Lenta usulida ekilganda bir tup o’simlikning oziqlanish maydoni quyidagi
 
formula 
bo’yicha belgilanadi 


r
r
М
Р
1


Bunda: R- lentalar orasidagi masofa, m 
M- lentadagi qatorlar orasidagi masofa, m
L- qatordagi o’simliklar orasidagi masofa, m r- lentadagi qatorlar soni. 
Lentasimon 
- 
uyalab 
qo’sh 
qatorlab 
ekilganda 
formula 
quyidagicha 
bo’ladi:
 
хr
М
Р
2

Bunda: 
L-qatorlardagi uyalar orasidagi masofa, m 
r- uyadagi o’simliklar soni. 
Bir 
to’p 
o’simlikning 
oziqlanish 
maydoni 
ma’lum 
bo’lgach, 
har 
sektorda qancha o’simlik joylanishini, ya’ni o’simliklarning qalinligini (N ni) osongina 
aniqlash mumkin. Buning uchun kvad-rat metrlarda ifodalangan gektar maydonini bitta 
o’simlikning oziqlanish maydoni (P) ga taqsimlash kerak yokki bu N=10000:P 
xolida
 
ifodalanadi. 
Oziqlanish maydoni yuqorida keltirilgan formulalar bo’yicha aniqlanadi. 
 
Qatorlab 
ekilganda qatorlar orasini qatordagi maso faga ko’paytiriladi; kvadrat-uyalab ekishda - bu 
ko’rsatkichlar va ko’paytmani uyadagi o’simliklar soniga taqsim qilinadi; lenta usu- 
lida ekishda - lentalar orasi va ekinlar kator orasi jamlanadi so’ngra esa ekin qatoridagi 
o’simliklar orasidagi masofaga kupay- tiriladi. SHundan keyin ko’paytmani ekin 
qatorlari soniga, lentasimon-uyalab ekishda esa, ekin qatorlari soniga hamda uyadagi 
o’simliklar soniga taqsim qilinadi. Hisoblab chiqarilgan oziqlanish maydonini 8-
grafaga, o’simliklarning qalinligini yoki bir gektardagi o’simliklar soniga esa 9-
grafaga yozib qo’yiladi. 

---

288 
Gektardagi o’simliklar qalinligi aniqlangandan so’ng spravoch- nik materiallari 
hamda o’qituvchidan olingan ma’lumotlardan foydalanib o’simliklarni (ertapishar, 
o’rtapishar va kechpishar navlarini xisobga olib), taxminan, hosildorligi aniqlanadi va 
10- grafaga yozib qo’yiladi. 
Sabzavot o’simliklarni gektardan olingan hosildorligi aniqlash uchun, gektardagi 
o’simliklar sonini (9 grafadagi ma’lumotlar) bir o’simlikni o’rta hosildorligiga (10-
grafadagi malumotlarga) ko’payatiriladi va olingan natijalari t/ga. ga aylantirib 11 
grafaga yozib qo’yiladi. 
Materiallar va jihozlar: amaliyot darsligini 160 betidan olinadi.