Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

5.Sho‘radoshlar 
Osh lavlagi 
Barg lavlagi 
Ismaloq 
6.Dukkakdoshlar 
Ko‘k nuxat 
Loviya 
Sparja loviyasi 
7.Murakkabguldoshlar 
Barg salat 
Bosh salat 
Artishok 
8.Toronguldoshlar 
Shovul 
Rovoch 
9.Labguldoshlar 
Rayxon 
Yalpiz 
Chaber 
10.Gulxayridoshlar 
Bamiya 
11.Pechakguldoshlar 
Batat 
 
12.Piyozguldoshlar 
Oddiy piyoz 
Poriy piyoz 
Ko‘p yarusli piyoz 
13.Sparjadoshlar 
Sparja (sarsabil) 
14.Boshoqdoshlar 
Shirin jo‘xori 
Nazorat savollari: 
1. V.Edelshteyn urug’lar xaqida qanday tarif berib o’tgan? 
2. K.P.Lange sabzavot ekinlari urug’ini yirik-maydaligiga ko’ra necha guruhga 
bo’lgan? 
3. Urug’ deb nimaga atiladi? 
4. Sabzavot urug’lari ko’paysh organlari deganda nima tushinasiz ? 
 
3-amaliy mashg’ulot: 
Sabzavot ekinlarini maysalariga va birinchi chin barglariga qarab
aniqlash. 
 

---

253 
I sh d a n m a q s a d. Talabalarni asosiy sabzavot ekinlarining maysalari va 
birinchi chin barglarining morfologik xususiyatlari bilan tanishtirishdan, ularni shu 
belgilariga qarab ajrata bilishga o‘rgatish. 
Uslubiy ko‘rsatmalar 
Sabzavot ekinlari maysasining xarakteristikasi. 
Oldingi darslarda sabzavot 
ekinlari morfologik va biologik belgilarining o‘xshashligiga ko‘ra botanik oilalarga 
birlashtirilganligi ma’lum bo‘lgan, ammo muayyan oiladagi har bir botanik tur o‘ziga 
xos belgi va xossalarga ega bo‘lib, ana shularga qarab ularni boshqalaridan farq qilish 
mumkin. Turlar orasidagi farqni hatto urug‘iga qarab ham aniqlash mumkin. Bir xil 
botanik oiladagi o‘simliklar urug‘ining unib chiqishidagi va birinchi chinbargi, 
shuningdek, bir qator belgilari bilan ham o‘zaro keskin farq qiladi. 
Bitta botanik oilaga mansub o‘simliklarning maysasi bir-biriga ancha o‘xshaydi. 
Shu bilan birga ular diqqat bilan o‘rganilsa, ma’lum farqlari borligi ko‘rinadi. 
Piyozning urug‘palla qismida endospermdan oziq moddalarni so‘rib oluvchi 
maxsus organ – 
gaustoriylar
bo‘ladi. Urug‘pallaning bu qismi dastavval urug‘ ichida 
bo‘lib, unib chiqish vaqtida yashil rangga kiradi. Krestguldoshlarga mansub 
o‘simliklar tez unib chiqadi va buyraksimon urug‘palla hosil qiladi. Bu fazada shu 
oilaga mansub barcha o‘simliklar bir-biriga juda o‘xshash bo‘ladi. Ularning 
ildizmevali guruxidagi o‘simliklar turp, sholg‘om, rediska hamda bryukvaning 
urug‘pallasi tukli, karamlarniki esa tuksiz bo‘lishi bilan bir-biridan sezilarli farqlanadi, 
xolos. Biroq mazkur oila o‘simliklari birinchi chinbargning tuklanganligiga ko‘ra bir-
biridan ancha yaxshi ajralib turadi. 
O‘simliklar rivojlanishining dastlabki fazasida urug‘ unib chiqayotgan vaqtdagi 
urug‘pallalarning holatiga ko‘ra aniqlanadi. Makkajo‘xori, burchoq, no‘xat va sergul 
loviyaning 
urug‘pallasi 
tuproqda 
qoladi. 
Piyoz, 
loqiya, 
qovoqdoshlar, 
selderiysimonlar, sho‘radoshlar, tomatdoshlar va boshqalarning urug‘pallasi yer 
yuziga ko‘tarilib chiqadi. O‘simliklar urug‘pallasining yer yuziga ko‘tarilib chiqishi 
ko‘chat qilish (pikirovka) da muhim ahamiyatga ega. Urug‘pallasi yer ostida 
qoladigan o‘simliklar pikirovka qilishni yoqtirmaydi, chunki bunda maysalarning 
urug‘pallasi tushib ketadi, bu esa yosh o‘simlik-larining o‘sishi va rivojlanishiga 
salbiy ta’sir etadi. Urug‘pallasi yer betiga ko‘tarilib chiqadigan o‘simliklar ko‘chat 
qilishga chidamli bo‘ladi.