Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

O’zbekistonda kartoshkaning aynish kasalliklaridan quyidagilar keng 
tarqalgan: 
I. Barglarning mozaikali buralishi.
CHaqiruvchisi M—virus. Kasallik alomati 
kuchsiz mozaika va o’simlik yuqori qismidagi yosh barglar cheti yuqoriga buraladi va 
xloroz kuzatilmaydi. O’suv davri ikkinchi yarmida barglarning yuqoriga buralishi 
kuchayadi. 
Ayrim navlarda mayda, tuk rangdagi nekroz dog’lar hosil qiladi. Tabiiy sharoitda 
M virusi yoki bargning mozaikali buralish kasalligi bitlar yoki kasallangan o’simliklar 
orqali yuqadi, hosildorlikni 25—35 % gacha kamaytiradi. 
2 Yo’l-yo’l (chiziqli) mozaika. 
CHaqiruvchisi asosan U virus, qisman boshqa 
mozaikali viruslar ishtirokida. Kasallik bargning orqa tomirida, bahzan poyalarda jigar 
rang chiziq va dog’ ko’rinishida paydo bo’ladi. Kasallangan o’simlik barglari 
ko’pincha burishganga o’xshash ko’rinib, poya soni kamayishiga, gullash kuchining 
susayishiga, hosildorlikning keskin pasayishiga (hatto umuman tugmaydi) olib keladi. 
Kasallik tahsirida tuganaklar maydalashib, yorilganlari ko’payadi. Tuganaklar rangi 
qizildan och rangga kiradi. Bahzan o’simtalar nekrozga uchraydi. Kasallik virusi bitlar 
orqali tarqalib, kasallangan o’simliklardan o’tadi. 
3. G’adir-budur mozaika.
Ko’pchilik navlarda bu kasallikni X+U viruslari 
birgalikda, qisman U virusi chaqiradi. Kasallik belgilari barg plastinkasidagi 
o’zgarishlarda namoyon bo’ladi. O’simlik o’sishdan qolib, erta nobud bo’ladi. 
Hosildorlikning kamayishi o’simlikning kasallanish darajasiga bog’liq bo’lib 
tuganak hosil qilmasligi ham mumkin. 
4. Barglarning bujmayishi.
Kasallikni L virus chaqiradi. Bunda o’simlikning 
pastki barglari o’rta tomiri bo’ylab o’ralib, xuddi qoshiqcha yoki naychaga o’xshab 
qoladi. Odatda bu holat pastki barglardan boshlanadi. Barglarning kraxmal bilan 
to’lishishi natijasida ular qattiq va mo’rt bo’lib qoladi. Tabiiy sharoitda L virus bitlar 
yordamida tarqaladi. Mexanik yo’l bilan esa tarqalmaydi. 

---

126 
Lekin, tuganakda virus saqlanadi. Hosildorlikni kasalning paydo bo’lish 
darajasiga qarab 30 dan 80 % gacha, kraxmalni esa 2—5% gacha kamaytiradi. 
5. Gotika. B
u kasallikning chaqiruvchisi viroid, yahni oqsilsiz virusdir. 
Kasallikka uchragan o’simliklar past bo’yli bo’ladi, tupdagi poyalar soni kamayadi va 
pastki yon shoxlar kuchli o’saboshlaydi. SHox va barglari poyaga nisbatan o’tkir 
burchak hosil qilib o’sadi va yopishib turgandek ko’rinish oladi. Bu esa o’simlikka 
o’ziga xos-gotik shakl beradi. Gotika gullash susayish va barg plastinkasining 
qisqarishida kuzatiladi. Kasallangan o’simlikka tuganagi maydalashadi va cho’ziq 
yoki urchuqsimon, besunaqay shaklga kiradi. Uning ko’zchalari ko’p va yorilgan 
bo’ladi. Bu kasallik kartoshkaning o’rtapishar va kechpishar navlarida ko’p tarkalgan 
bo’lib, tuganak orqali kasallangan o’simliklardan hasharotlar yordamida o’tadi. 
Kasallangan tuplar hosili 20—70% ga kamayib, tuganak sifati sezilarli yomonlashadi.