hamkorlar (lizing oluvchi va lizing beruvchi) o‘rtasida boshqariladi, balki lizing kompaniyasi bilan yetkazib
beruvchi o‘rtasida (lizing operatsiyalari mobaynida transport vositalari xizmatidan
foydalanish hollari, mol-
mulk kompaniyasi) ham boshqariladi.
Birinchi qonunchilikka ko‘ra lizing kelishuvlarida (uch tomonlama) quyidagi holatlar albatta
ko‘rsatilishi kerak: uskunalarning aksariyati keyinchalik ijaraga topshirilishi va ular faqat professional
maqsadlar uchun ishlatishi lozim. Unda yana sotib olish va baho huquqi shart- sharoitlari ham ko‘rsatiladi,
ya'ni kelishuv muddati tugagandan so‘ng qaytarib olishi mumkin. Shu bilan birgalikda risk va mas'uliyat
bo‘yicha muammolar fuqarolik va savdo huquqlariga oid umumiy normalar orqali amalga oshiriladi.
Ikkinchi guruh mamlakatlari qonunchiligiga ko‘ra lizing kelishuvlari vaqtinchalik
ishlatishga
berilayotgan buyumning qiymati va lizing kelishuvlari sub'ektlariga bog‘liq ravishda boshqariladi.
Uchinchi guruh mamlakatlaridagi maxsus qonunchilikning mavjud emasligi. Masalan, AQShda.
Yaqin vaqtlargacha bu mamlakatlarda lizingga bo‘lgan munosabatni belgilovchi asosiy vosita soliq va
amortizatsiya imtiyozlari edi. Ular soliqqa tortish masalalariga bag‘ishlangan qonuniy hujjatlarda belgilab
berilgan. Bu mamlakatlarda lizing kelishuvlarida umumiy fuqarolik va savdo huquqlari keng qo‘llaniladi.
O‘zbekistonda lizingning rivojlanishi. Xalqaro moliya korporatsiyasi 1995 yilda O‘zbekistonning
birinchi lizing kompaniyasini moliyalashtirgan. XMK ishtirokida "O‘zbeklizing interneshnl" aksionerlik
birlashmasi tashkil topgan. XMK respublika lizing operatsiyalari bozorini tartibga
solib turuvchi huquqiy-
normativ hujjatlarni qabul qilinishida faol ishtirok etgan. Hozirda esa lizing operatsiyalari bozori Fuqarolik
kodeksi (1996 yil) va "Lizing to‘g‘risida"gi qonun asosida tartibga solinmoqda. 2002 yil qishda Oliy Majlis
sessiyasida lizing qonunchiligiga 38 ta tuzatish kiritilgan. Tuzatishlarning muhimlaridan biri
lizing
kompaniyalariga lizing operatsiyalarini moliyalashtirish uchun mablag‘ jalb etish imkoniyatiga ega
bo‘ldilar.
Undan tashqari, 2001 yilda O‘zbekiston xalqaro moliyaviy lizing to‘g‘risidagi UNIDRUA
konvensiyasini ratifikatsiya qildi. O‘zbekistonda lizing operatsiyalarini asosan 6 ta lizing kompaniyalari
amalga oshiradi.
"O‘zbeklizing interneshnl" kompaniyasining ustav kapitali 6 mln. AKSh dollarini tashkil etadi. U 50
ming doll.dan 1,7 mln.doll.gacha qiymatdagi uskunalarni lizingga berishga ixtisoslashgandir. 2002 yil
oxiriga qadar kompaniya 9,4 mln.doll.ga teng qiymatdagi 40 ta loyihani amalga oshirgan.
Bu loyihalarning
barchasi 50 mln.doll.dan 500 mln.doll.ga teng bo‘lgan loyihalardir. Birinchi loyihalardan kompaniya yiliga
15%, so‘mdagi loyihalardan 25% oladi. "O‘zbeklizing interneshnl" kompaniyasi foizlarni asosiy summadan
hisoblaydi (boshqa lizing kompaniyalari foizlarni ssuda qarzlaridan hisoblaydilar).
Loyihalar muddati bir
yildan besh yilgacha. Kafolat ta'minoti 50%ga boradi. Moliyalashtirishni ochilishining minimal muddati -
ikki hafta. "O‘zbeklizing interneshnl" mamlakatimizdagi o‘z valyuta resurslariga ega bo‘lgan yagona lizing
kompaniyasidir.
Osiyo-yevropa trast kompaniyasi 1996 yilda tuzilgan. Uning ustav kapitali - 50 ming doll. U
respublikaga uskunalarni import qiladi hamda mablag‘larni kichik va o‘rta korxonalarga
investitsiyalashga
sarflaydi. Kompaniya 3,6 mln.doll. qiymatdagi 10 ta loyihani amalga oshirgan. Kompaniya ta'sischilari
tarkibida o‘zgarishlar sababli oxirgi 1,5 yilda yangi loyihalar moliyalashtirilmayapti.
"Baraka" universal lizing kompaniyasi 1996 yilda tashkil topgan, ustav kapitalini 2003 yilda 1 mlrd.
so‘mga yetkazish mo‘ljallangan. U asosan qiymati 100 doll.dan 60000 doll.gacha bo‘lgan uskunalarni ichki
lizingi bilan shug‘ullanadi. Kompaniya 9,1 mln.doll. qiymatidagi 97 ta loyihani amalga oshirgan. U
Isroildan 15 ta kichik sut zavodlarini lizingini ta'minlagan. Loyihaning umumiy narxi 206 ming doll. So‘mli
loyihalar bo‘yicha "Baraka" kompaniyasi yiliga 34-35% hisoblaydi.
"O‘zKeYSagrolizing" kompaniyasi 1997 yil tashkil etilgan. Ustav fondi-5 mln.doll. Kompaniya
"KeYS" amerika kompaniyasi ishlab chiqargan qishloq xo‘jaligi texnikasi lizingini amalga oshiradi.
Hozirga qadar umumiy qiymati 7,2 mln. doll.lik 37 loyiha amalga oshirilgan.
Lizing operatsiyalarini amalga oshirishda yetakchi o‘rinni egallaydigan
kompaniyalardan biri
"Uzselxozmashlizing" 1999 yilda tashkil etilgan. Ustav fondi - 1,5 mln.doll. Umumiy qiymati 152,9
mln.doll.ga teng 4420 ta loyiha amalga oshirilgan. Kompaniyaning yetakchi pozitsiyalari mahalliy ishlab
chiqarilgan qishloq xo‘jaligi texnikasini 7 yilga 15% foydasi bilan lizingga berishga asoslangandir.
1997 yilda tashkil topgan "O‘zavializing" kompaniyasining kapitali 24,5 mln. so‘mdir. Hozirgi kunga
qadar kompaniya 15 mln.dollarlik bitta bitimni amalga oshirdi. Navbatda DAJ "TAPOICh" ga ishlab
chiqarish aviatexnikasi lizingini Rossiya va Xitoy aviakompaniyalari bilan birgalikda amalga oshirish
turibdi.
O‘zbekistonda kichik va o‘rta biznesga lizing xizmatlarini amalga
oshiruvchi beshta lizing
kompaniyasi faoliyat ko‘rsatmoqda. Undan tashqari lizing xizmatlarini mamlakatning 11 tijorat banklari
Do'stlaringiz bilan baham: 
