Toshkent davlat agrar universiteti nukus filiali

Tushum q o’zgaruvchan xarajatlar Q doimiy xarajatlar Q foyda.
Misol uchun boshlang`ich ma'lumotlar quyidagi ko’rinishga ega bo’lsin: (25.2-jadval)
25.2-jadval
Zararsizlik nuqtasini hisoblash uchun ma'lumotlar
Mahsulot birligiga
(ming so’m)
Foizda
Bir birlik mahsulot narxi
500
100%
O’zgaruvchan xarajatlar
300
60%
Bir martalik kiritilgan
daromad
200
40%
Doimiy xarajatlar yiliga 80000 ming so’m bo’lsin.
Agarda «X» - mahsulot birliklaridagi zararsizlik nuqtasi deb qabul qilinsa, unda asosiy tenglama
yordamida quyidagiga ega bo’lamiz:
500xX = 300xX + 80000 + 0
bundan kelib chiqdi X=400 mahsulot birligi (yoki so’mda 500x400=200000 ming so’m).
Zararsizlik nuqtasiga quyidagicha, yanada umumiyroq ta'rif berish mumkin.
p
– mahsulot birligi,
N
–
muayyan davr ichidagi ishlab chiqarish hajmi bo’lsin. Soliq to’lagunga qadar bo’lgan foyda
Nl
umumiy
tushumdan barcha doimiy va o’zgaruvchan xarajatlar ayirmasi bilan belgilanadi, demak modelning asosiy
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

---

tenglamasini quyidagicha yozish mumkin:
Bu yerda:
F
– muayyan davr ichidagi doimiy xarajatlar kattaligi;
v
– bir birlik mahsulotga to’g`ri keladigan o’zgaruvchan xarajatlar kattaligi.
Ta'rif bo’yicha zararsizlik nuqtasi
Nl=0
shartiga muvofiq keladi, bu yerdan
Bu yerda:
BEP
(break-even point) – zararsizlik nuqtasi.
Shunday qilib, zararsizlik nuqtasini hisoblash uchun, doimiy xarajatlar kattaligining, mahsulotni sotish
narxi va bir birlik mahsulotga to’g`ri keladigan o’zgaruvchan xarajatlar ayirmasiga nisbatini topish lozim.
Bir birlik mahsulotga to’g`ri keladigan o’zgaruvchan xarajatlar bir martalik kiritilgan daromad
(unit
contribution margin)
deb ham yuritiladi.
Agarda masala sotuvlarning maqsadli hajmi N
T
, ya'ni berilgan daromad qiymati Nl
T
ga muvofiq
keladigan sotuvlar hajmi qiymatini topishdan iborat bo’lsa, quyidagi nisbatdan foydalanamiz:
Bu yerdan:
Korxona muvoffaqiyatli faoliyatining muhim tavsifi sifatida havfsizlik zaxirasi
(Safety Margin)
kattaligi
xizmat qiladi. Ushbu kattalik, nisbiy tarzda, sotuvlarning rejalashtirilgan hajmi va zararsizlik nuqtasi
kattaliklarining ayirmasi ko’rinishida aniqlanadi.
Ushbu ko’rsatkich qanchalik yuqori bo’lsa korxona salbiy o’zgarishlar (tushum kamayishi yoki
xarajatlar ko’payishi) yuz berishidan o’zini shunchalik havfsiz hisoblaydi.