Toshkent davlat agrar universiteti nukus filiali

Iqtisodiy tahlil (jamiyat samarasini baholash).
Loyihani milliy iqtisodiyot nuqtai nazaridan baholashda moliyaviy tahlilga o’xshash qoidalar
qo’llaniladi, ammo moliyaviy tahlildan farqli ravishda muayyan ishtirokchi manfaatlari emas balki butun
jamiyat (mamlakat, qishloq xo’jaligi va h.) manfaatlarini aks ettirish lozim.
Birinchidan, loyiha ishtirokchilarining bittasiga ham tegishli bo’lmagan, ammo aholi va kelajak avlod
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

---

manfaatlariga ta'sir ko’rsatadigan, loyihani amalga oshirish natijalari aynan jamiyat samarasini baholashda
hisobga olinishi lozim. Ko’pgina hollarda, loyihaning ekologik oqibatlari ushbu kategoriyadan joy oladi.
Misol uchun, dalalardan o’g’itlarni yuvish hech kimni ko’ziga tushmasligi va jarimaga olib kelmasligi
mumkin, ammo quyiroq joylashgan korxonalar, dam olish hududlari va boshqa ob'ektlar suvni tozalash
uchun qo’shimcha xarajat qilishlari lozim bo’ladi. Butun mamlakat va uning iqtisodiyoti nuqtai nazaridan
ushbu xarajatlar yoki paydo bo’layotgan yo’qotishlar hisobga olinishi lozim.
Ikkinchidan, butun ishlab chiqarilayotgan mahsulot va barcha foydalanilayotgan resurslar, har bir
ishtirokchi nuqtai nazarini aks ettiruvchi moliyaviy narxlarda emas, balki jamiyat va milliy iqtisodiyot
nuqtai nazarini aks ettiruvchi «iqtisodiy boyliklar» bo’yicha baholanadi. Misol uchun, o’simliklarni himoya
qilish vositalarining chet ellik yetkazib beruvchisi o’z xarajatlariga (va keyinchalik mahsuloti narxiga ham)
bojxona bojlarini (turli xil yig`imlar, aksizlar va h.) ham kiritadi. Milliy iqtisodiyot nuqtai nazaridan ushbu
yig`imlar mamlakat va jamiyatning real xarajatlari sifatida qaralmaydi, va iqtisodiy samarani hisoblashda
ishtirok etmaydi.
Uchinchidan, korxona 50-70 yilda bir marta sodir bo’ladigan, misol uchun, havo sharoitlarining
ekologik zarari tavakkalchiligini hisobga olmasligi mumkin, ammo mamlakat nuqtai nazaridan ushbu zarar
albatta hisobga olingan bo’lishi kerak.
Shuni ham ta'kidlab o’tish lozimki, ekologik tahlil iqtisodiy tahlil bilan yaqindan bog`langan, chunki
amaldagi qonunchilik bo’yicha ko’pgina ekologik oqibatlarni moliyaviy baholab bo’lmaydi, ammo jamiyat
samarasini aniqlashda ularni hisobga olish majburiydir.