|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QISHLOQ
VA SUV XO’JALIGI VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT AGRAR NIVERSITET
Mavzu: Chet mamlakatlar sug‗urta bozoriga
umumiy tavsif
Tekshirdi: ___________
Bajardi: Minavarov.M
TOSHKENT 2016
Reja:
1.
Chet mamlakatlarda sug‘urtaning notekis rivojlanishi.
2.
Chet mamlakatlarda sug‘urta tashkilotlarini turkumlanishi va ular
tomonidan amalga oshiriladigan asosiy sug‘urta turlari.
3.
Jahon mamlakatlari sug‘urta tizimi va uning xususiyatlari.
4.
Tayanch iboralar
Kirish
Bryusseldagi falokatlar bo‗yicha tadqiqot markazi ma‘lumotlariga qaraganda
so‗ngi 30-yil ichida dunyoda tabiiy falokatlardan 36 millionga yaqin kishi halok
bo‗lgan, 3 milliard kishi jabrlangan, umumiy iqtisodiy zarar 340 milliard dollarni
tashkil etgan.
Oddiy hisob-kitoblarga qaraganda falokatlar, avariyalar, tabiiy ofatlar
natijasida har yili ikki millionga yaqin kishi halok bo‗lmoqda hamda bir necha o‗n
million kishi zararlanmoqda va jarohat olmoqda. Ayni vaqtda jahon iqtisodiyotida
ishlab chiqarilgan yalpi mahsulotlarning tahminan 4-5 foizi bevosita va bilvosita
zararlar tashkil qilmoqda.
Tabiiy ofatlar natijasida 2008-yilda jahon bo‗yicha ko‗rilgan zararlar 269 mlrd.
AQSh dollarini tashkil etdi. Sug‗urtalovchilarning tabiiy va texnogen falokatlardan
mulkiy sug‗urtalash bo‗yicha to‗lovlari yig‗indisi 52,2 AQSh dollariga teng
bo‗lgan.
Keltirilgan raqamlar jahon miqyosida barcha mamlakatlarda sug‗urtalash katta
ahamiyatga ega ekanligini ko‗rsatadi. Agarda barcha mamlakatlarda bir tekisda
amalga oshirilganda edi, sug‗urta pulining anchagina qismi oldini olish tadbirlarida
sarflangan bo‗lar edi. Ko‗rilayotgan zararlar miqdori ancha kamaygan bo‗lar edi.
Shunday qilib, sug‗urtaning xalqaro miqyosdagi ahamiyati ulkanligini ko‗rsatib
beradi va shu bilan birga jahonda sug‗urtalash yetarli rivojlanmaganini ham
ko‗rsatadi.
Sug‗urtaning barcha mamlakatlarda bir tekisda rivojlanmaganiga sabab nima?
Hozirda o‗z sug‗urta tizimiga ega bo‗lmagan mamlakatni izlab topish qiyin.
To‗g‗ri, ayrim Afrika malakatlarida milliy sug‗urta ishlarini xorijiy mamlakat
sug‗urta kompaniyalari bajaradi. AQShning sanoatlashgan shaharlaridan tortib,
Osiyo va Afrikaning ichkarisidagi kichik mamlakatlargacha, Xitoyda, Hindistonda,
Avstraliyada sug‗urtaning turli shakllari joriy qilingan. Sug‗urta biznes usullaridan
biri desak hato qilmagan bo‗lamiz. Biz sug‗urta tashkilotlari XVII asrda Angliyada
kurtak ota boshlaganligini ko‗rsatgan edik, XVIII asrda sug‗urta Angliyadan
Rossiyaga ko‗chgan, dastlab xorijiy sug‗urta tashkilotlari, keyinchalik, milliy
sug‗urta tashkilotlari barpo qilingan. XIX asr oxirlarida Turkistonda uning filiallari
qad ko‗targan, XIX-XX asrlarda jahon malakatlarida sug‗urtaning bir tekisda
rivojlamaganligi sabab, mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishi bir xil bo‗lmagan.
Iqtisodiyoti tez rivojlangan mamlakatlarda sug‗urtaning rivojlanish sur‘ati sekin
bo‗lmagan, mamlakatdagi xususiy monopolistik tashkilotlarning va korxonalarning
iqtisodiy taraqqiyoti sug‗urtaning tez rivojlanishiga imkoniyatlar yaratib bergan,
lekin chet mamlakatlarda sug‗urtaning xalqaro hisoboti eksport va import kabi
namunali yo‗lga qo‗yilmagan. Shu sababli, har bir mamlakatning jahon sug‗urta
tarkibidagi o‗rni xaqida batafsil ma‘lumotlarga, jahon bo‗yicha qoplangan
zararlarni umumiy miqdorini hisoblab chiqish imkoniyatiga ega emasmiz, lekin bu
ko‗rsatkich ham jahon sug‗urtasi haqida batafsil ma‘lumot berish qiyin, o‗rtacha
ko‗rsatkichlar aniq tassavur bermaydi.
Jahon miqyosida sug‗urtaning rivojlanish darajasi qanday ko‗rsatkich orqali
ifoda qilinadi?
Sug‗urta haqida ilmiy jihatdan tassavur beradigan ko‗rsatkich har bir
mamlakatdagi sug‗urta badali – sug‗urta mukofotining miqdoridadir, aniqrog‗i bu
ko‗rsatkichning milliy daromad va ijtimoiy mahsulotda tutgan o‗rni, qolaversa
sug‗urta badalining jon boshiga qanchadan to‗g‗ri kelishi, shuningdek sug‗urta
tashkilotlarining soni orqali ifodalanishidir.
Sug‗urta tashkilotlarining soni jihatidan AQSh va Angliya, Kanadani
peshqadam deb ko‗rsatsak, mubolag‗a qilmagan bo‗lamiz.
Sug‗urta xissasi jahon sug‗urta to‗lovlarining 40 % dan ortig‗ini tashkil qiladi.
Yevropa mamlakatlarida 30% dan ortiq, Osiyo mamlakatlarida 25 %dan ortiq,
Afrika mamlakatlarida 1,0 % atrofida.
Keltirilgan raqamlar ancha eskirgan, lekin keyingi yillarda Pokiston, Xitoy va
boshqa mamlakatlarda sug‗urtaning rivojlanishida ancha siljish bo‗lganligini
ko‗rsatib o‗tish kerak.
Sug‗urta to‗lovining jon boshiga qanchadan to‗g‗ri kelishi ham bizning
xulosalarimizni to‗ldirishi mumkin. Bu ko‗rsatkich bo‗yicha Shvetsariyada 2,4
ming, Amerikada 1,8 ming dollar, Xitoyda atigi 2,4 dollarga to‗g‗ri keladi.
Shunday qilib, chet mamlakatlarda sug‗urtaning turlicha rivojlanishiga sabab,
bir tomondan, tabiiy ofatlar va baxtsiz hodisalarni har bir mamlakatlarning
sharoitiga qarab turli muddatlarda va miqyoslarda takrorlanib turishi bo‗lsa, sanoat
va savdo hamda xalq xo‗jaligining boshqa tarmoqlari turli sur‘atlarda, bir tekis
rivojlanmaganidir. Osiyo va Afrika mamlakatlarida sug‗urtaning sust
rivojlanganligiga sabab, bu mamlakatlarda qishloq xo‗jaligining katta asosiy
o‗rinni egallagan, dehqonlarning sug‗urta imkoniyatlaridan foydalanishlari uchun
sharoitlarni yetarli emasliklari.
XX asrning 90-yillariga qadar jahon miqyosida shaxsiy sug‗urtaning xissasi
mol-mulk sug‗urtasiga nisbatan ancha ortiq edi. 90-yillardan keyin shaxsiy
sug‗urta dinamikasida qanday o‗zgarishlar mavjud?
Mulk sug‗urtasiga nisbatan shaxsiy sug‗urtaning ustun rivojlanishi davom
etmoqda. Birlashgan Millatlar Tashkilotining 1990-95-yil ma‘lumotlariga
qaraganda qit‘alar va mamlakatlar bo‗yicha shaxsiy sug‗urtaning xissasi
quyidagicha:
Evropa-31%, shu hisobda: Buyuk Britaniyada-9,3%, Fransiyada-5,5%,
Germaniyada-5%, Rossiyada 2,7%, Gollandiyada-1,8%; Osiyoda-34%, shu
hisobda: Yaponiyada –28,7, Janubiy Koreyada-3,2%; Shimoliy Amerikada-31%,
shu hisobda: AQShda-29,1%, Kanadada-2,3%; Okeaniyada-1,8%; Afrikada-1,3%;
Lotin Amerikasida-0,3%. Hayot sug‗urtasida Yaponiya peshqadamlik qilmoqda
(1,645 trl,$), undan keyin Shvetsariya (1,635 trln$), AQSh 6-o‗rinda, uning
sug‗urta kapitallari Yaponiya fondini yarmiga teng, Rossiya 27-o‗rinda, Yaponiya
sug‗urta fondining 1,8 qismiga teng.
Lekin AQSh sug‗urta tizimida shaxsiy sug‗urta mulk sug‗urtasiga qaraganda
ustun hisoblanib, uning sug‗urta fondidagi xissasi 70% teng keladi.
Shuni aytish kerakki Rossiya iqtisodiyotida sug‗urtaning roli oshib borishiga
qaramasdan, u ilg‗or mamlakatlarga nisbatan orqada qolmoqda.
2. Chet mamlakatlarda sug‘urta tashkilotlarini turkumlanishi va ular
Do'stlaringiz bilan baham: | 
