Toshkent-chirchiq davlat pedagokika instituti ijtimoiy gumanitar fanlar fakulteti

 
Ishning obyekti 
–Salavkiylar davlati haqida umumiy tushunchalar.
Ishning predmeti 
–Salavkiylar davlatining tashkil topishi va ijtimoiy 
madaniyatini o’rganish jarayonlari.

---

5 
Ishning maqsadi 
– Salavkiylar davlatining tashkil topishi,ijtimoiy hayoti va 
madaniyatini o’rganish. 
Ishning vazifasi
– Yuqoridagi kurs ishining maqsadidan kelib chiqqan holda 
quyidagi vazifalar o’rganiladi: 
-
Salavkiylar davlatida davlat tuzimida olib borilgan ishlarni 
o’rganish 
-
Salavkiylar davlatida dexqon ho’jaligida olib borilgan ishlar va 
ularni o’rganish 
-
Salavkiylar davlatining ijtimoiy va siyosiy hayotini o’rganish 
Ishning 
nazariy-metodologik 
asoslari:
Salavkiylar 
hukmronligida 
qandaydir muxtoriyatga ega boʻlganidan dalolatdir. Baqtriya, Soʻgʻdiyona va Oʻrta 
Osiyodagi boshqa viloyatlarning iqtisodiy hayoti Salavkiylar davlatining gʻarbiy 
viloyatlaridagidan ancha farq qilgan.Shuning uchun salavkiylar davlati ko’p 
jihatdan rivojlangan davlat hisoblangan. 
Ishningning nazariy va amaliy ahamiyati: 
Ushbu kurs ishi tarixda 
Salavkiylar davlatini o’rganishga bag’ishlanadi. 
Salavkiylar kimlar bo’lgan va ularni davlati qanday tashkil topganligini 
o’rganishga bag’ishlanadi. 
Salavkiylar davlatida aholining madaniy hayoti, dehqonchilik hpo’jaligida 
olib borilgan ishlarini o’rganishga bag’ishlanadi. 

---

6 
I-BOB. SALAVKIYLAR DAVLATI TASHKIL TOPISHI VA 
IJTIMOIY TUZUMI 
1.1.
 
Salavkiylar davlati tashkil topishi 
 
Mil.avv. 323 yilda Aleksandr Bobilda to‘satdan vafot etdi. Uning vafot etishi 
bilanoq davlatdagimarkazdan qochuvchi kuchlarning harakatlari faollashuvi 
natijasida Aleksandr tuzgan davlat parchalanib uning o‘rniga nisbatan 
barqarorroq bo‘lgan davlat uyushmalari paydo bo‘ladi. Ta’kidlash lozimki,
Aleksandr davlatining parchalanishi va uning xarobalarida yangi davlatlar 
tizimining paydo bo‘lishi tinchlik yo‘li bilan emas balki, Aleksandrning 
Makedonskiyning Yaqin sarkardalari – diadoxlar o‘rtasidagi tinimsiz urushlar 
tufayli bo‘lib o‘tdi. Diadoxlar o‘rtasida 40 yildan ziyodroq davom etgan jangu-
jadallar natijasida Aleksandr mulklari bo‘lib olinadi.Bu paytda Yunonlar va 
makedonlar O‘rta Osiyoda hokimiyatni boshqaruvchi qatlamlarini tashkil etar
edilar. Aleksandr vafotiga qadar Barqtriya va So‘g‘diyona satrapi asli 
makedonlardan bo‘lgan Filipp edi. Undan keyin esa bu hududlar asli Kipr orolidan 
bo‘lgan Yunon Stasanor qo‘l ostiga o‘tadi. Bu paytda ikki diadox – Evmen va 
Antigon Aleksandr davlatining asosiy erlarini qo‘lga kiritish uchun o‘zaro
kurashayotgan edilar. Filippning katta qo‘shinlari bilan yordam bergani 
tufayli Antigon Aleksandr davlatining katta qismiga hukmronlik o‘rnatishga 
muvaffaq bo‘ldi. Ammo, uning bu hukmronligi uzoqqa cho‘zilmadi.Aleksandr 
Makedonskiy mulklariga egalik qilish shu bilan yakunlandiki, mil.avv. 306 yilda 
nisbatan kuchli bo‘lgan diadoxlar – Antigon Birko‘zli (Odnoglazыy), Demetriy 
Poliorket, Ptolomey Lag, Lazimax, Salavka, Kassandrlar o‘zlarini podsho deb 
e’lon qildilar hamda bu bilan Aleksandr davlati xarobalarida o‘z davlatlarini barpo 
etishni ma’lum qildilar. SHu tariqa tarix sahnasida G‘arb va Sharq an’analarini
uyg‘unlashtirgan ellinistik davlatlar paydo bo‘ldi. Ana shunday yirik davlatlardan 
biri-Salavkiylar davlati edi.O‘zining eng gullab – yashnagan davrida bu davlat 
ilgari Aleksandr saltanatiga kirgan katta hududlarni egallab, g‘arbda Egey 
dengizidan Sharqda Hind subkontinentigacha cho‘zilgan hamda Kichik Osiyoning
janubiy qismini, Suriya, Shimoliy Mesopotamiya, Bobil, Eron, O‘rta Osiyoning 
janubiy viloyatlari va Afg‘onistonning katta qismini o‘z ichiga olgan edi. Bu 
ulkan davlatning asoschisi – dastavval Aleksandrning tansoqchisi, keyinroq 
yirik sarkardasi bo‘lgan Salavka edi.Yunon tarixchisi Pompey Trogning 
yozishicha, «Salavka ba’zi bir o‘lkalarni muzokaralar yo‘li bilan egalladi, ammo 
Baqtriya, Parfiya, Sug‘d erlarida u qattiq qarshilikka uchradi va og‘ir janglar 
olib borishiga to‘g‘ri keldi». Bu ma’lumotni qadimgi tarixchi Arrian ham 
tasdiqlaydi. Ya’ni u shunday xabar beradi: «Salavka I baqtriyaliklar, Sug‘diylar, 

---

7 
parfiyaliklar va girkaniyaliklar bilan ko‘p urushlar olib borgach, ular erlariga 
hukmronlik qila boshladi». Tadqiqotchilarning fikricha, O‘rta Osiyo erlarining
Salavka tomonidan bosib olinishi mil.avv. 306-301 yillarga to‘g‘ri keladi.Ammo, 
Hindistondagi harbiy-siyosiy vaziyat tufayli bu hududlardagi yurishlar Salavkiylar 
foydasiga hal bo‘lmadi. Mil.avv.IV asrning oxirlarida bu yerdagi Chandragupta 
asos solgan kuchli Maurya davlati Salavkaga qattiq qarshilik ko‘rsatiganligi 
sababli Salavka sulh tuzishga mavjudd bo‘ldi.Uning Hindistondagi mag‘lubiyati 
salavkiylarning O‘rta Osiyodagi noiblari ahvoliga sezilarni darajada salbiy ta’sir 
ko‘rsatdi. Bu holat bu erda salavkiylarga qarshi kurash kuchayishiga sabab bo‘ldi. 
Mahalliy o‘troq va ko‘chmanchi aholining ko‘p sonli qo‘zg‘olonlari bu 
kurashlardan dalolat berdi. Ular salavkiylarning tayanch nuqtalari bo‘lgan 
Marg‘iyonadagi Aleksandriya (Mari atroflari) va Aleksandr Esxata (Chekkadagi 
Aleksandriya, Xo‘jand atroflari)ni vayron etadilar. Tadqiqotchilarning fikricha, bu
kurashlar natijasida yirik etnik ko‘chishlar bo‘lib o‘tgan bo‘lishi mumkin. Xullas, 
salavkiylar hokimiyatniegallagan paytdayoq ularning O‘rta Osiyodagi ahvoli 
tahlikali edi. Aynan shu sababli O‘rta Osiyo viloyatlari erlaridan mahrum 
bo‘lishidan qo‘rqib ketgan Salavka I o‘z vorisi Antiox I boshchiligidagi Sharqiy 
noiblik (satraplik)larni ta’sis etgan edi.Mil.avv.293 yilda Salavka I o‘g‘li Antiox I 
ni Sharqiy satrapliklarga, Ya’ni, O‘rta Osiyo viloyatlariga o‘zining noibi etib 
tayinlaydi. Antiox I vayron etilgan qal’alarni tikladi, yirik va qalin devor 
(Marg‘iyona devori) bunyod etdi, qo‘zg‘olonlarni bostirdi. U salavkiylar qudratini 
namoyish etish maqsadida atrof o‘troq va ko‘chmanchi aholi ustiga harbiy 
yurishlar uyushtirdi. Antiox I tomonidan o‘tkazilgan bir qancha harbiy-siyosiy va 
diplomatik tadbirlar tufayli O‘rta Osiyodagi salakiylarga qarshi harakatlar 
bostirildi.O‘rta Osiyo viloyatlari salavkiylar davlati siyosiy tarixida etakchi 
o‘rinlardan birinchi egallaydi. O‘zining uzoq yillik hukmronligi davrida 
(mil.avv.293-261 yy.) Antiox I G‘arbga qilgan ko‘pgina yurishlari bilan 
shuhrat qozondi. U o‘z davlatining Sharqiga, jumladan O‘rta Osiyo erlariga kam 
e’tibor qaratdi. Bu paytda O‘rta Osiyo viloyatlarida iqtisodiy o‘zgarishlar yuz 
berdi. Ancha tinch hayot boshlanib qishloq xo‘jaligi, hunarmandchilik, savdo-
sotiq, anchagina rivojlanadi. Salavkiylar davlati markazidan chetda bo‘lishiga 
qaramay, O‘rta Osiyo viloyatlari ular davlatining eng muhim qismi edi. O‘rta 
Osiyo harbiy-strategik va iqtisodiy ahamiyatga ega bo‘lib, salavkiylar bu hudud 
bo‘ylab o‘tgan savdo yo‘llari bo‘yida Shaharlar va qishloqlar qurdirib ularda 
hunarmandchilik, o‘zaro almashinuv va savdo-sotiqni rivojlantirganlari bejiz emas 
edi.Salavka I va Antiox I (mil.avv. 281-261 yillar mustaqil) hukmronligi davrida 
Salavkiylar davlati siyosatining asosiy yo‘nalishlari shakllanadi. Salavkiylar uchta 
mintaqada – Janubiy Suriya, Kichik Osiyo va Sharqda faol tashqi siyosat olib 
borishga majbur bo‘lgan edilar. Janubiy Suriya va Kichik Osiyo uchun
Ptolemeylar (Ptolomey Lag asos solgan O‘rta er dengizining Sharqidagi davlat 
sulolasi) bilan tinimsiz urushlar bo‘lib turgan. Chunki bu hududlarda muhim 

---

8 
savdo yo‘llari tugab, gullab-yashnagan port- Shaharlar mavjud edi. Kichik 
Osiyoning Yunon Shaharlari ham muhim ahamiyatga ega edi.Sharqiy viloyatlarda 
xususan, O‘rta Osiyodagi ahvol birmuncha murakkabroq vaziyatda edi.
Birinchidan, bu hudud boshqaruv markazlaridan ancha uzoqda joylashgan bo‘lib, 
bu viloyatlar bilan aloqa qilishda qiyinchiliklar mavjud edi. Ikkinchidan, 
Salavkiylar davlatining chegaralarida joylashgan ko‘chmanchilarning doimiy 
xavfi mavjud edi. Mil.avv. III asrdan boshlab ko‘chmanchilarning
ko‘chishlari 
boshlanishi 
natijasida 
chegaralardagi 
bu 
xavf 
yanada 
kuchayadi.Davlatning nihoyatda katta hududlarni qamrab olganligi ayrim hollarda 
ma’muriy nazoratning susayib ketishiga olib kelgan. Manbalarning guvohlik 
berishicha, bir nechta mahalliy siyosiy uyushmalar (alohida kabilalar, Yunon 
polislari, ibodatxona jamoalari, mahalliy sulolalar) ichki ishlarda mustaqil siyosat 
olib borishga harakat qilganlar. 
Har qaysi satrapiyani podsho tomonidan tayinlanib qo‘yilgan satrap yoki 
strateg mansabidagi shaxs boshqargan. Fors satraplaridan farq qilgan holda ular 
ham ma’muriy, ham harbiy boshqaruvni qo‘lga olganlar. Satrap-strateg ma’muriy 
boshqaruvda eng Yaqin odamlaridan o‘ziga yordamchi tanlagan. Bu yordamchi 
soliq yig‘uvchilar faoliyati, ichki va tashqi savdo, xo‘jalik hayotini nazorat qilib 
borgan.Tarixiy manbalarda salavkiylar satrap-strateglari Yunoncha nomda 
(Stratonik, Aleksandr, Gieraks, Antiox va boshqalar) tilga olinadi. Demak, 
salavkiylar hukmdorlari asosan Yunonlardan va ayrim hollarda ellinlashgan 
mahalliy zodagonlardan tayinlangan. Tadqiqotchilarning fikricha, O‘rta Osiyoda
Yunon hokimlari va ular atrofida to‘plangan Yunon zodagonlari bilan birga 
mahalliy zodagonlar ham hokimlik qilar edilar. Salavkiylar hokimiyati O‘rta 
Osiyodagi harbiy punktlarda (katoykiyalar) joylashgan harbiy kuchlarga tayangan 
edi.Salavkiylar davri Baqtriya, Marg‘iyona, Sug‘diyona va Parfiya hududlarida 
ko‘p aholili Shaharlar ko‘p edi. Maroqand, Baqtra, Niso kabi ko‘plab qadimgi 
Shahar xarobalarida olib borilgan arxeologik tadqiqotlar natijasida topilgan 
topilmalar bu hududlarda hunarmandchilik, savdo-sotiq va xo‘jalik ishlari
rivojlanganligidan dalolat beradi.Salavkiylar davlati ma’lum bir xalq yoki 
elatlardan iborat bo‘lmay, ko‘pdan ko‘p etnik guruhlarni harbiy yo‘l bilan 
birlashtirishdan tashkil topgan uyushma edi. Davlat boshqaruvining barcha 
siyosiy, huquqiy va ijtimoiy yo‘nalishlari podsho saroyi bilan bog‘liq bo‘lib, bu 
holat davlat boshqaruvida katta ahamiyatga ega bo‘lgan. Ahamoniylar davlatida 
bo‘lgani kabi salavkiylar davlatida ham ko‘pgina davlat ishlarini olib boruvchi 
devonxona mavjud bo‘lgan. Ayrim manbalar salavkiylar saroyidagi xat-hujjat
ishlarining boshlig‘i lavozimi haqida ma’lumotlar beradi.