Toshkent arxitektura qurilish instituti

 
13.3. Inshootlarda va tomoshabinlar uchun qurilmalardagi yong‘in xavfsizligi 
bo‘yicha talablar 
Musobaqalarni 
tomoshabinlar 
ishtirokida 
o‘tkazishga mo‘ljallangan 
inshootlarda tribunalar – tomoshabinlar o‘tiradigan joylar bo‘lishi ko‘zda tutiladi. 
Tribunalar qiyaligi – 1:1,5 dan ortiq bo‘lmasligi kerak. Agar binoda tomoshabinlar 
evakuatsiyasi uchun qo‘shimcha xavfsizlik sharoitlari ko‘zda tutilgan bo‘lsa, 
tribunalarni 1:1,25 qiyalikda loyihalashtirishga yo‘l qo‘yiladi. Tomoshabinlar 
o‘tiradigan o‘rinlar ko‘ndalang o‘tish yo‘llari bilan ajratilishi lozim. 
Tribunaning bir qatoridagi o‘rinlar soni: 
- ikki tomondan to‘ldirilganida – 50 tadan ko‘p emas; 
- bir tomondan to‘ldirilganida – 25 tadan ko‘p emas. 
Tomoshabinlarning tribunalardan evakuatsiya qilinishi bir xil qadamda 
joylashtirilgan lyuklar orqali amalga oshirilishi zarur. Evakuatsiya chiqish 
yo‘llarning kengligi sport zallaridagi chiqish yo‘llari kengligining yig‘indisidan 
kam bo‘lmasligi lozim. Evakuatsiya yo‘lining kengligi: 
- gorizontal o‘tish yo‘llari, pandus va zinapoyalar uchun – 1 metrdan; 
- yopiq sport inshootlaridagi eshiklar va lyuklar uchun – 1,2 metrdan; 
- ochiq sport inshootlaridagi lyuklar uchun – 1,5 metrdan kam bo‘masligi 
zarur. 
Eng uzoqda joylashgan tomoshabin o‘rnidan chiqishgacha bo‘lgan maksimal 
evakuatsion masofa – 32 metr. Tomoshabinlarni evakuatsiya qilish yo‘llarining yer 
uchastkasidagi kengligi 500 tomoshabinga 1 metr hisobidan qabul qilinishi kerak. 

---

213 
XIV-BOB. TOMOSHALAR KO‘RSATISHGA MO‘LJALLANGAN 
BINOLAR 
Ma’lumki, san’at va madaniyatning jamiyat hayotidagi roli beqiyos va aynan 
shu jihat me’moriy loyihalarni yaratishda madaniy hordiq chiqarish va ommaviy 
tomoshalarni namoyish etish uchun mo‘ljallangan binolar, muassasalar va 
majmualar doimo alohida o‘ringa ega bo‘lganini shartlab beradi. Turli davrlarda 
inshootlarning turli shakllari va ko‘rinishlari – qadimgi ibodatxonalar va 
imperatorlarning saroylari, ijodiy ustaxonalar va akademiyalar, xususiy kolleksiyalar 
va turfa yo‘nalishli ko‘rgazmalar, teatr, konsert zallari, ochiq arenalar va, nihoyat, 
shahar yoki qishloq muhiti va tabiiy landshaftining oddiy elementlari – san’at 
markazlari vazifasini bajarib kelganlar. San’atning kundalik faoliyatini ta’minlash 
bilan bir qatorda, san’atda yangi yo‘llar, uslublar va yo‘nalishlarni izlash, ularni 
targ‘ib qilish va sintetik umumlashtirish asosida o‘zaro boyitish imkoniyatlari san’at 
markazlari rivojlanishining eng muhim jihatlaridan biri sifatida e’tirof etiladi. 
Bugungi kunda, ya’ni madaniy hayot serqirra va ko‘p yo‘nalishlarga ega bo‘lgan 
hamda o‘zining doimiy izlanishlari va nobarqarorlik holati bilan ajralib turuvchi 
davrda san’at markazlarining barcha turlari, shu jumladan kompleksli shakl va 
ko‘rinishlarining mavjud bo‘lishi o‘ta dolzarb hisoblanadi. Ularni yaratish va 
kelgusida rivojlantirishga faqat o‘tmish va hozirgi davr tajribasini o‘rganish, anglab 
etish va tizimlashtirish yo‘li orqali erishish mumkin. 
Tomosha ko‘rsatuvchi inshootlar qatoriga kinoteatrlar, konsert zallari, klublar 
teatrlar, sirk, muzey va ko‘rgazmalar kiradi. Tomosha ko‘rsatishga mo‘ljallangan 
binolarning turli me’moriy-rejali yechimlari bo‘lsada, ularni yagona kompozitsion 
asos – bino yadrosida bosh zalning mavjudligi – birlashtiradi. Bu turdagi 
binolarning ahamiyati va mavqei me’moriy obrazni nafaqat tasavvurning muayyan 
shakli, balki shaharsozlik masalalarini yechimini topish uchun zarur bo‘lgan 
ob’yektning noyobligini belgilashdek o‘ta muhim jihatga uzviy bog‘liq ekanligini 
shartlab beradi. 

---

214 
Tomosha ko‘rsatishga mo‘ljallangan binolar uchun yer uchastkasini tanlashda 
xonalarda zarur akustik sharoitlarni ta’minlashni murakkablashtiruvchi shovqinli 
va vibratsion fonlarimavjud hududlarni istisno qilish lozim. Tomosha ko‘rsatishga 
mo‘ljallangan binolar uchun yer uchastkalarining maydonlari tasdiqlangan 
me’yorlarga muvofiq belgilanadi: kinoteatrlar uchun – zaldagi bitta o‘rin uchun 5 
m
2
, konsert zallari va sirklar uchun – sig‘imiga bog‘liq holda 0,7-1,5 gektar, teatr 
binolari uchun – 1,2-1,7 gektar.Tomosha binosining bosh kirish eshigi oldida 
maydonning, shuningdek yuk tushirish maydonchalari va xo‘jalik hovlisining 
mavjudligi yer uchastkasining rejaviy tashkil etilishidagi o‘ziga xos xususiyat 
hisoblanadi. Yuqorida sanab o‘tilgan tomoshalar ko‘rsatishga mo‘ljallangan 
binolarning har bir turini loyihalashtirishda hajmiy-rejali, funksional yechimlarni, 
va shu bilan birga, badiiylikni ta’minlashga qaratilgan asosiy vazifa hisoblanuvchi 
tomoshabinlar kompleksi va qolgan xonalarning oqilona va eng maqbul 
mujassamligining tanlashdan iboratdir. Masalan, kinoteatr xonalari uchta guruhga 
bo‘linadi: 
- tomoshabinlar kompleksi; 
- kinoapparatlar xonasi; 
- xizmat-xo‘jalik xonalari. 
Teatrlarning xonalari tomoshabinlar va sahna qismlaridan, sirklarniki –
tomoshabinlar va ishlab chiqarish xonalaridan, klublardagi xonalar esa –
tomoshabinlar va klub faoliyatini yuritish bilan bog‘liq xonalar guruhidan 
iborat.Tomosha ko‘rsatishga mo‘ljallangan binolarning har bir turi uchun xos 
bo‘lgan xususiyatlar haqida qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.