Toshkent arxitektura qurilish instituti

1.3. I-bob xulosalari 
1. Yer osti inshootlari murakkab muhandislik inshooti hisoblanib, ularni 
barpo etish muammosi insoniyat tarixi bilan birga uzluksiz rivojlanib keladi.
2. Zamonaviy shaharning yer osti inshootlarini o’rnatish chuqurligi bo’yicha 
uch turga bo’lish mumkin: I-tur - 4-5 m gacha; II-tur - 4-5 m dan 20 m gacha; 
III-tur – 20 m dan ziyod. 
3. Foydalanish maqsadidan kelib chiqqan holda yer osti inshootlarini 
quyidagi turlarga bo’lish mumkin: communal – xo’jalik; sanoat – texnologiya 
inshootlari; fuqarolarni himoyalash va umumiy himoya inshootlari; transport va 
piyoda tunnellari; shahar kommunal tarmoqlari tunnellari; gidrotexnika yer osti 
inshootlari; foydali qazilmalar qazib olish tunnellari; neft mahsulotlari, gazlar, 
zaharli va radioaktiv chiqindilarga mo’ljallangan yer osti inshootlari. 

---

27 
4. Yer osti inshootlari barpo etish jarayoni bo’yicha ochiq usul yordamida 
barpo etiluvchi - sayyoz va yopiq usulda quriluvchi - chuqur turlarga bo’linadi. 

5. Yer osti inshootlarining qurilmalarini belgilash, qurilish uslublarini va 

kerakli 
mexanizatsiyalarni 
tanlash 
tegraning 
muhandis-geoligik 
va 
gidrogeologik sharoitlariga bog’liq. Shu bilan birga yer osti inshooti barpo 
etishda joyning relyefi ham muhim ahamiyatga ega. 
6. Yer osti inshootini gorizontal holatda joylashtirish mazkur tegralarning 
eng katta yutug’idir. Shu bilan birga tepalik joylardagi suv sathi ancha past 
joylashganligi bois quriladigan inshootlar bu sathdan birmuncha yuqori 
joylashadi. Bu esa qurilish tannarxini kamaytiradi. 
7. Yer osti inshooti qurilishi jarayonida grunt holati, bosimning miqdori, 
suv yo’lining o’zgarishi, qazilgan joylar chetini mahkamlangan to’siqlar holati 
doimo nazoratda bo’lmoqligi darkor. Agar lozim bo’lsa inshoot loyihasiga 
tegishli o’zgartishlar kiritish ham mumkin.