Ning jahon hamjamiyatidagi o’rni

Reja:

Kirish……………………………………………………………………………….3

1. 
   Albaniya Respublikasining jahon hamjamiyatidagi o’rni………………………………………………………………………….4
   
2. 
   Xalqaro valyuta fondining Albaniya Respublikasining so’ngi yillardagi iqtisodiyoti haqida xulosalari ……………………………………………….6
   
3. 
   Albaniya Respublikasining makroiqtisodiy ko’rsatkichlar tahlili…………...9
   
4. 
   Albaniya Respublikasining O’zbekiston iqtisodiyotiga tadbiq etsa bo’ladigan ijobiy tomonlari……………………………………………………………...
   

Xulosa……………………………………………………………………………..13

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati………………………………………………..14

Kirish.

Mavzuning dolzarbligi: Respublikamizning mustaqillikka erishib, deyarli barcha xalqaro tashkilotlarga teng huquqli a‘zo bo‘lib kirganligiga ko‘p vaqt bo‘lganligi yo‘q. Ammo shu vaqt ichida mamlakatimizning o‘ziga xos xususiyatlarini qamrab olgan iqtisodiy siyosati shakllanib, istiqbol yo‘nalishlari belgilab olindi. Mamlakatning jahon iqtisodiy maydonida o’z o’rnini topishi va ijobiy harakat qilishi uchun bugungi kunda ko’plab ishlar qilinmoqda

Xorij tajribalarining o’rganilishi va uning iqtisodiyotimizga tadbiq qilinishi ham shular jumlasidandir, bugungi kunda dunyo mamlakatlari iqtisodiyotini o’rganish va shu asnoda ular yo’l qo’ygan xatolarni chetlab o’tish va ijobiy natijalarga erishish yo’llarini o’z iqtisodimizga tadbiq etish mavzuning dolzarbligini ko’rsatadi.

Mavzu doirasida Albaniya Respublikasi iqtisodiyotini tahlil qilish va iqtisodiyotiga ta’sir ko‘rsatayotgan asosiy omillarni o‘rganish mavzuning maqsadi sifatida belgilab olindi.

Mavzuning vazifalari sifatida quyidagilar tanlab olindi:

• 
  Albaniya Respublikasining jahon hamjamiyatidagi o’rni
  
• 
  Xalqaro valyuta fondining Albaniya Respublikasining so’ngi yillardagi iqtisodiyoti haqida xulosalari
  
• 
  Albaniya Respublikasining makroiqtisodiy ko’rsatkichlar tahlili
  

1. 
   Albaniya Respublikasining jahon hamjamiyatidagi o’rni.
   

Rasmiy nomi — Albaniya Respublikasi Respublikasi. Poytaxti — Tirana. Davlat tili — alban. Hududi — 28748 km.kv. Aholisi – 3,6 mln kishi (2012). Dini — musulmonlar (70%), pravoslavlar (20%), katoliklar (10%). Pul birligi — lek.

Albaniya Respublikasi Janubiy Evropadagi suveren davlatdir va O'rta Yer dengizida o'z mustaqilligini 1912-yil 28-noyabrda e'lon qilgan. Tashqi siyosatda barcha mamlakatlar bilan do'stona munosabatlar o'rnatishga harakat qilib, bir-birini to'ldiruvchi siyosatni olib boradi. 1990-yilda kommunizm qulaganidan beri, Albaniya Respublikasi butun dunyo bo'ylab boshqa xalqlar bilan do'stona aloqalarni qo'llab-quvvatlab, kelgan holda Evropa va xalqaro masalalarda o'z mas'uliyati va mavqeini kengaytirdi.

Albaniya Respublikasi jahon bankining atlas metodi bo’yicha rivojlanayotgan mamlakatlar qatoriga kiradi. Albaniya Respublikasi tashqi siyosatini belgilaydigan asosiy omillar geosiyosiy joylashuvi, aholisi, iqtisodiy inqiroz va butun dunyodagi alban diasporasi bilan aloqalardir. Albaniya Respublikasi dunyoning 115 mamlakati bilan diplomatik aloqalarni o'rnatgan. Shuningdek, Bolqon mamlakatlari, Kanada, Xitoy, Fransiya, Germaniya, Italiya, Portugaliya, Janubiy Koreya, Buyuk Britaniya va AQSh bilan kuchli diplomatik aloqalar mavjud.

Albaniya Respublikasi tashqi siyosatining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

• 
  Albaniya Respublikasining Evropa Ittifoqiga qo'shilishi,
  
• 
  Kosovoning xalqaro miqyosda tan olinishi,
  
• 
  Cham Albanlarining quvg'in qilinishini tan olish,
  
• 
  Chernogoriya, Makedoniya, Yunonistonda albanlarga yordam berish va ularning huquqlarini himoya qilish. ,
  
• 
  janubiy Serbiya, Italiya va Albaniya Respublikasi diasporasi.
  

1991-yilda Albaniya Respublikasi kommunistik tuzumi qulaganidan so'ng, Albaniya Respublikasi hukumati tomonidan Albaniya Respublikasining janubidagi yunonlarga va shimoliy Yunonistonda joylashgan alban jamoalariga nisbatan yomon munosabat tufayli Gretsiya va Albaniya Respublikasi o'rtasidagi munosabatlar tobora keskinlashdi. Gretsiya bunga javoban Evropa Ittifoqining Albaniya Respublikasiga ko'rsatgan barcha yordamini muzlatib qo'ydi va Albaniya Respublikasi bilan chegarasini yopdi. Ammo 1994-yil dekabrda Gretsiya Albaniya Respublikasiga Evropa Ittifoqining cheklangan yordamiga ruxsat bera boshladi,

Yunonistondagi ko'plab alban ishchilariga nisbatan Yunoniston hukumati va'dalariga qaramay ikki mamlakat munosabatlarida hali ham kutilayotgan boshqa muammolar mavjud. 1996-yilda ikki mamlakat Tinchlik va Do'stlik shartnomasini imzoladilar va Albaniya Respublikasining janubiy Albaniya Respublikasidagi etnik xalq uchun alban qochqinlarining maqomi va ona tilida ta'lim masalalarini muhokama qildilar.

Bugungi kunda hukumatlar va parlamentlar o'rtasida muntazam ravishda yuqori darajadagi aloqalar natijasida ikki mamlakat o'rtasidagi munosabatlar samimiy deb hisoblanadi. Gretsiya Albaniya Respublikasining evro-Atlantika integratsiyasining qat'iy tarafdori. Albaniya Respublikasi 2009-yil may oyida NATOga kirgandan beri, alban-yunon munosabatlari barcha jabhalarda rivojlanib bordi va ayniqsa 2013-yilda Edi Rama saylovda g'olib bo'lganidan so'ng, Albaniya Respublikasining tashqi siyosat bo'yicha rahbari Ralf Goni bilan diplomatik aloqalarni tavsifladi. ikki mamlakat o'rtasida yaxshi aloqalar mavjud. Gretsiya bugun Albaniya Respublikasining eng muhim ittifoqchisi va NATOning sherigi hisoblanadi. Albaniya Respublikasi hukumatining iltimosiga binoan Albaniya Respublikasi Qurolli Kuchlarini NATO dasturining bir qismi sifatida o'qitish va qayta tuzishga yordam berish uchun 250 ga yaqin Yunoniston harbiy xizmatchilari jalb etilgan. Ikki mamlakat o'rtasida hozirgi kunda amalga oshirilayotgan yirik loyihalar orasida ikki mamlakat o'rtasida umumiy bo'lgan Ion qirg'oqlari va Trans-Adriatik quvur liniyasi (TAP) ning turistik rivojlanishi, bu ikki mamlakat o'rtasidagi munosabatlarni yanada rivojlantirishga yordam berdi.

2. 
   Xalqaro valyuta fondining Albaniya Respublikasining so’ngi yillardagi iqtisodiyoti haqida xulosalari.
   

So'nggi yillarda Albaniya Respublikasi iqtisodiy o'sishi yuqori tendentsiyaga ega bo'ldi, chunki mamlakat islohotlarni amalga oshirish va Evropadagi savdo sheriklarining iqtisodiy kengayishidan foyda ko'rdi. 2018-yilda Albaniya Respublikasi iqtisodiy o’sish 4,2 foizga baholanmoqda va o'rta muddatli istiqbolda kuchli eksport, shu jumladan turizm va infratuzilmani moliyalashtirish orqali iqtisodiyot barqaror tarzda bo’lishi kutilmoqda. Ayirboshlash kursi 2018-yil mart oyidan boshlab keskin ravishda tushib, Alban milliy valyutasining qadri ortmoqda, inflyatsiya surati esa shunga muvofiq tarzda pasaygani kuzatiladi. 2021-yilga kelib, uning 3 foiz darajasiga etishi kutilmoqda. 2018-yilda fiskal holat keng darajada neytral edi va qo'shimcha choralar bo'lmaganda fiskal defitsit kuzatildi. O'rta muddatli istiqbolda YaIMning 2 foizini tashkil etishi kutilmoqda. 2018-yilning oktyabr oyida rasmiylar 3,5 foizlik imtiyozli stavka bilan etti yillik muomala muddati bilan 500 million evro miqdoridagi mablag'ni muvaffaqiyatli chiqardilar. Import qilinadigan tarkibiy qismlarga ega bo'lgan yirik energiya loyihalari to'xtab qolganda, o'rta muddatli istiqbolda hisob-kitoblar taqchilligi YaIMning 6 foizigacha kamayishi kutilmoqda.

Bank tizimi yaxshi kapitallashgan va likvid bo'lsada, biznes investitsiyalarini qo'llab-quvvatlash uchun kredit berish sustligicha qolmoqda. Ishlamay qolgan kreditlar nisbati (NPL) qariyb 13 foizga tushirildi, ammo zaifliklar saqlanib qolmoqda. O'rta muddatli istiqbolda xavflar salbiy tomonga yo'naltirilgan. Albaniya Respublikasi Evropada, ayniqsa uning asosiy savdo sheriklarida o'sib boruvchi xavf-xatarlarga duch kelmoqda. Ushbu mamlakatlardagi iqtisodiy pasayish, eksport, pul o'tkazmalari va to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar hisobiga sodir bo'lmoqda.

Bundan tashqari, global moliyaviy sharoitda kutilayotgan keskinlashuv Albaniya Respublikasining moliyalashtirish narxini ko'tarishi mumkin. Ichki tomondan, davlat qarzi yuqori, ichki mablag'larning kamligi va yirik institutsional investorlarning yo'qligi tashqi moliyalashtirish manbalariga bog'liqlikni kuchaytiradi. Infratuzilma loyihalariga bo'lgan ishonchning ortishi shartli majburiyatlarning o'sishiga olib keldi. Ichki havfsizlik elektr energiyasini ishlab chiqarishga ta'sirini ko’rsatmasdan qolmayabdi, va shu yo’sinda byudjetga xavf tug'dirmoqda

Xalqaro valyuta fondining iqtisodiy ekspertlari Albaniya Respublikasining davom etayotgan iqtisodiy o'sishini olqishlamoqda. Ekspertlar amaldagi qulay iqtisodiy muhitni makroiqtisodiy barqarorlikka erishish uchun eng yaxshi vaziyat deb b aholashmoqda va har tomonlama o'sishni ta'minlash uchun siyosat va tarkibiy islohotlarni ilgari surish ancha foydali bo’lishini takidlashmoqda.

Shunga ko'ra, ular fiskal defitsitni yanada pasaytirish va davlat qarzi, shu jumladan daromadlarni kuchaytirish choralarini kamaytirishni tezlashtirishni tavsiya qildilar. Ekspertlar hokimiyatning sodda, oldindan taxmin qilinadigan soliq tizimiga erishish maqsadini ijobiy baholadi va ularni soliq bazasini kengaytirishga va soliq tizimida buzilishlarni keltirib chiqaradigan rejadan tashqari soliqlarga yo'l qo'ymaslikka undadilar.

Ular davlat investitsiyalarini boshqarishdagi qarorlarni qabul qilish jarayonlarini kuchaytirish zarurligini ta'kidladilar va tanlovlar orqali loyihalar uchun pul qiymatini ta'minlash muhimligini ta'kidladilar. Shuningdek, Ekspertlar hukumatning qarzdorligini doimiy ravishda shakllantirishni to'xtatish uchun aniq choralarni ko'rishga chaqirdilar, chunki bu xususiy iqtisodiy faoliyatga zarar yetkazadi va davlat sektoriga bo'lgan ishonchni pasaytiradi.

Ekspertlar kredit o'sishi bilan bog'liq muammolarni hal qilish va pul o'tkazmalarining samaradorligini oshirish uchun qat'iy choralarni ko'rishga chaqirdilar. Ular hokimiyatni evronizatsiya choralarini amalga oshirishni jadallashtirishga va kredit berishda tarkibiy kamchiliklarni, shu qatorda davom etayotgan yuqori notijorat qarzdorliklarni bartaraf etishga undashdi. Bunda mulkiy huquqlar va to'lovga layoqatsizlik rejimlariga qarshi kurash foydali bo'ladi.

Hukumat bank sektorining o'zgaruvchan arxitekturasi sharoitida moliyaviy barqarorlikni ta'minlash uchun moliyaviy nazoratni kuchaytirishi kerak. Ular, shuningdek, rasmiylarni AML / CFT doirasini takomillashtirishni davom ettirishga chaqirdilar.

Ekspertlar qonuniylikni mustahkamlashga urg'u berib, ishbilarmonlik muhitini yaxshilash uchun qat'iy tarkibiy islohotlarni o'tkazishga chaqirdilar. Hozirgacha erishilgan yutuqlarni olqishlab, ular olib borilayotgan sud islohotlarini yakunlash va korruptsiyaga qarshi kurashni kuchaytirish muhimligini ta'kidlagan. Rahbarlar oddiy va adolatli soliq tizimini qo'llab-quvvatlash, soliq yig'ishni takomillashtirish va davlat xizmatlarining sifatini oshirish orqali keng tarqalgan norasmiylikni kamaytirish zarurligini aytish orqali Albaniya Respublikasining 2018-yilgi iqtisodiyotiga baho berish va uni tahlil qilishni yakunlaganlar.

3. 
   Albaniya Respublikasining makroiqtisodiy ko’rsatkichlar tahlili
   

Albaniya Respublikasida yalpi ichki mahsulot yilda-yilga yaxshilanmoqda, buni quyidagi ko’rsatkichlar ham isbotlab turibdi, 2018-yilda Albaniya Respublikasining yalpi ichki mahsuloti o'tgan yilga nisbatan 4,1 foizga o'sdi. Bu stavka 2017-yilda e'lon qilingan 3.8% ko'rsatkichidan bir foizning uchdan bir qismiga ko'pdir.

2018 yilda yalpi ichki mahsulot ko'rsatkichi 15,059 mlrd dollarni tashkil qildi, va 196 mamlakatning YaIM reytingida Albaniya Respublikasi 124-o'rinda. Albaniya Respublikasida yalpi ichki mahsulotning mutlaq qiymati 2017-yilga nisbatan 2mlrd dollarga ko'tarildi.

1-jadval

Yillar	YaIM miqdori (mlrd)	Yillik o’sish foizda
2018	15,05	4.1%
2017	13,05	3.8%
2016	11,86	3.3%
2015	11,38	2.2%
2014	13,24	1.8%

Albaniya Respublikasining yillik Yalpi ichki mahsulot miqdori(so’ngi 5 yillik)¹

2018-yilda Albaniya Respublikasining aholi jon boshiga yalpi ichki mahsuloti 5239 dollarni tashkil etdi, bu 2017-yildagiga nisbatan $ 699 yuqori, bu 4540 dollarni tashkil etdi. Aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotning evolyutsiyasini ko'rish uchun bir necha yillarga nazar tashlab, bu ma'lumotlarni Albaniya Respublikasida aholi jon boshiga YaIM 4,371 dollarni tashkil etgan 2008-yil bilan taqqoslasa bu ko’rsatkich o’sish yuqori darajada bo’lmaganini ko’rsatsada , lekin so’ngi yillarda kuzatilgan inflatsiyaning past darajasi o’sishni real raqamlarda qarash imkoni beradi va unch yomon emasligini ko’rtsatadi.

Agar biz mamlakatlarga aholi jon boshiga yalpi ichki mahsuloti bo'yicha tahlil qilsak, Albaniya Respublikasi biz e'lon qilgan 196 mamlakatning 104-pog'onasida.

2-jadval.

Yillar	YaIM jon boshiga miqdori	jon boshiga o’sish foizda
2018	5,239$	15.4%
2017	4,540$	10.1%
2016	4,124$	4.3%
2015	3,954$	-13.8%
2014	4,585$	3.8%

Albaniya Respublikasining yillik jon boshiga Yalpi ichki mahsulot miqdori (so’ngi 5 yillik)²

Bu erda sizga Albaniya Respublikasida yalpi ichki mahsulotning rivojlanishini ko'rishingiz mumkin . Albaniya Respublikasi iqtisodiyoti so’ngi yillarda , aniqrog’i so’ngi 2 yilda yuqori real o’sishni qayd etgan va bu aholi turmush tarzi va farovonligiga ijobiy ta’sir ko’rsatgan Yaxshi tomonlardan biri shundaki mamlakatda anchagina yaxshi monetary siyosat olib borilgan buning isboti o’laroq mamlakatda inflatsiya darajasi uncha yuqori darajani qayd etmagan.

1-gistogramma. So’ngi yillarda Albaniya Respublikasida qayd etilganinflatsiya darajasi

Mamlakatda Xalqaro valyuta fondi ekspertlari bergan maslahatlarga ko’ra oxirgi yillarda amalga oshirilgan ishlar natijasi o’laroq, ancha ijobiy ko’rsatkichlar qayd etilgan. Birgina inflatsiya darajasining o’zidagi o’zgarish e’tibor qilsak 2010-2012 yillarda inflatsiya darajasi bir muncha oshgan va keying yillarda shu yo’sinda ketishi va uning oldi olinmasa mamlakat iqtisodiyotida salbiy oqibatlar keltirib chiqarishi kutilgan edi, ammo mamlakatda kerakli vaqtda , yetarli darajada ishlar amalga oshirildi.

3-jadval.

	2008	2010	2012	2016	2018
Inflatsiya darajasi %da	2.96%	2.23%	3.44%	1.87%	1.99%

Albaniya Respublikasida so’ngi 10 yilda kuzatilgan inflatsiya darajasi.

Yuqoridagi ko’rsatilganidek so’ngi yillarda Albaniya Respublikasi iqtisodiyoti ancha siljishga erishgan, mamlakat Yalpi Ichki Mahsulotidagi barqaror o’sish va inflatsiya darajasiningo’z vaqtida jilovlanganligi buning amaldagi isbotidir.

1. 
   Albaniya Respublikasining O’zbekiston iqtisodiyotiga tadbiq etsa bo’ladigan ijobiy tomonlari.
   

Albaniya Respublikasining O’zbekiston iqtisodiyotiga tadbiq qilsa bo’ladigan ijobiy tomonlari anchagina keling hammasini birma-bir ko’rib chiqishga harakat qilamiz:

Tashqi savdo munosabatlarining yaxshi yo’lga qo’yilganligi va eksport mahsulotlarining tinimsiz diversifikatsiya jarayonlari albaniya iqtisodiyotida tashqi faoliyatning ancha kengayishiga sabab bo’ldi. Hozirgi savdo balansi defitsiti yuzaga kelayotgan O’zbekistonga Albaniya qo’lgan kiritgan natijalar bemalol o’rnak bo’la oladi.

Albaniya Respublikasi iqtisodiyotida o'rta muddatli istiqbolda kuchli eksport, shu jumladan turizm va infratuzilmani moliyalashtirish orqali iqtisodiyot barqaror tarzda bo’lgan. Birgina turizm sohasidan Albaniya iqtisodiyoti ancha foyda ko’radi, to’g’ri biz qancha harakat qilmaylik Albaniya singari imkoniyotlar bizda mavjud emas okean, plyaj deganlaridek ammo ular chet el fuqorolariga yaratgan sharoitlarini bemalol tadbiq qilishimiz mumkin jumladan visa sohasidagi islohotlari turistlar ancha qulaylik keltirb chiqargan.

Ayni vaqtda Albaniyada mamlakat tashqi qarzini va fiskal defitsitni kamaytirish borasida ijobiy natijalarga erishilib kelinmoqda , biz ham iqtisodiyotimizda fiscal siyosatning ahamiyatini to’liq tushunib harakat qilmas ekanmiz , mamlakatimizda tadbirkorlik va shunga o’xshash mamlakat iqtisodiyotini rivojlanishiga asos bo’ladigan sohalarning oldidagi to’siqlarni olib tashlay olmaymiz.

Xulosa.

Albaniya Respublikasining iqtisodiy-ijtimoiy faoliyatini o’rganib shunday xulosalarga kelish mumkinki, 40 yildan ortiq vaqt davomida mamlakat iqtisodi markazdan rejalashtirish va ishlab chiqarish vositalari davlat mulki hisoblanishi tamoyillariga asoslangan. 1991-yildagi saylovlarda g‘alaba qozongan yangi demokratik hukumat «shok terapiyasi» va mamlakat iqtisodini tubdan isloh qilish dasturini qabul qiladi. Sanoatning asosiy tarmoqlari: tog‘-konchilik, oziq-ovqat, yengil sanoat, neft, kimyo, metallurgiya, gidroenergetika. Qishloq xo‘jaligi YMMning 55% ini ta’minlaydi. 2018-yil YaIM miqdori — 15,05 mlrd dollarni (aholi jon boshiga — 5 ming doll.) tashkil etgan. Asfalt, neft va neft mahsulotlari, metall va metall rudasi, elektr energiyasi, meva va sabzavotlar, tamaki eksportga chiqariladi. Mamlakatga mashinalar, asbob- uskunalar, temir va po’lat mahsulotlari, to‘qimachilik, farmatsevtika, kimyoviy o‘g‘itlar import qilinadi. Asosiy savdo hamkorlari: Italiya, sobiq Yugoslaviya davlatlari, Germaniya, Chexiya, Slovakiya.

Temiryo`llar qurilishi sust rivojlangan (543 km), avtomobil yo‘llari uzunligi — 18450 km. Asosiy portlari: Durres, Saranda, Viera.

Davlat tuzilishi va siyosiy partiyalari haqida gapiradigan bo’lsak.  Davlat tuzilishi — demokratik respublika. Ma’muriy-hududiy bo‘linishi — 26 reti (viloyat). 1912-yil 28-noyabrda Turkiya I Bolqon urushida mag‘lubiyatga uchragandan so‘ng Usmoniylar imperiyasidan ozod bo‘lib, mustaqilligini e’lon qilgan. Milliy bayrami — 28-noyabr — Mustaqillik kuni. Bir palatali parlamenti — Xalq yig‘ini. Eng nufuzli siyosiy partiyalari: Alban sotsialistik partiyasi (ASP), Albaniya demokratik partiyasi (DP), Alban respublika partiyasi (RP), Inson huquqlari uchun ittifoq (Olmoniya, INR).

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

I. Internet saytlari

1. 
   https://www.imf.org- Xalqaro valyuta fondining rasmiy sahifasi
   
2. 
   https://www.iaea.org- Xalqaro Atom energiyasi tashkilotining rasmiy sahifasi
   
3. 
   https://www.worldbank.org- Jahon bankining rasmiy sahifasi
   
4. 
   https://www.wto.org- Jahon savdo tashkilotining rasmiy sahifasi
   
5. 
   https://en.wikipedia.org- bepul ingliz ensiklopediyasi
   

1^ Manba: countryeconomy.com rasmiy ma’lumotlar portali

2^ Manba: countryeconomy.com rasmiy ma’lumotlar portali