Toshkent arxitektura qurilish instituti muhandislik qurilish infrastrukturasi fakulteti

3.Xom ashyo va yarim tayyor mahsulotlar
Tsex dasturini bajarish uchun xom ashy ova yarim tayyor mahsulotlarda ehtiyojlik hisobi(talofatlar va namlikni hisobga olganda)
quydagilarni hisobga olish kerak:

• 
  bog’lovchi moddani va hom ashyoviy birikmani yoki moddani tarkibini hisobi;
  
• 
  ko’rsatilgan hisoblar bir tonna bog’lovchi modda hisobiga ishlab chiqarish kerak;
  
• 
  hom ashyo xarajatlari to’g’risida ma’lumotlar.
  

4-jadval.

№	Hom ashyo va yarim tayyor mahsulotlar	Tsex bo’limlari nomi	O’lchash soni		Xarajat
				Soatiga	Navbatda	Sutkada	Yilda
1	Klinker 65%	Maydalash	Tonna	33.9	271.8	543.6	165816
2	Suvli gips 15%	Maydalash	Tonna	7.83	62.7	125.4	38265
	Glinozyomli component 15%			7.83	62.7	125.4	38265
	Oxak 5%			2.61	20.9	41.8	12755

1.6 Texnologik uskunani tanlash va hisoblash

Materiallarni maydalash uchun uskunalar

Bog'lovchi ishlab chiqarish texnologik jarayoni, odatda, xom ashyo silliqlash bilan boshlanadi. Silliqlash mashinalarining turi va quvvatini tanlash qayta ishlangan materialning jismoniy xususiyatlariga, kerakli ezish darajasiga va ishlashga bog'liq. Kesish, uning kuchi va parchalanish qarshiligiga kiradigan materialning maksimal qismlarini hisobga oling. Materiallar parchalarining maksimal hajmi o'rnatish bo'shlig'ining 0,8-0,85 kengligidan oshmasligi kerak.

Ishlab chiqarishning texnalogik jarayoni.

Klinker gips Glinozyom

maydalash maydalash maydalash


Dozatirlash Dozatirlash Dozatirlash

oxak

Sharli tegirmonda
tuyish

Siloslar

Asosiy texnalogik yuk tashuvchi asbob-uskunalarni
hisoblash.
Korhona yoki sexlarga kerakli asbob-uskunalar tanlanganda hom ashyoni sifatli fazilatlari va yakuniy mahsulotga som ashyoni shu asbobda ishlab chiqqandan keyin yakuniy talablari hisoblanishidi.
Asbob uskunalarni hisoblash va tanlashda quydagi formuladan
foydalaniladi:

Bu yerda: П - o’rnatilish uchun kerak bo’ladigan mashinalar soni
П - berilgan texnalogik vazifa bo’yicha talab qilinadigan
soatli ishlab chiqarish;
П - tanlangan mashinani bir soatli ishlab chiqarishi;
K - asbob uskunani vaqt davomida ishlatish koeffitsenti;
(odatda 0,8 – 0,9 deb qabul qilinadi).


Asbob uskunalar hisobi:
2.Lunjli maydalagich: klinker. ≈1
gips ≈1 trepel ≈1
4. trubali tegirmon : ≈1
6.Asboblar ro’yxati.
Sexning asboblar ro’yxati jadval tariqasida rasmiylashtirilgan. 4-jadval.

N	Asboblarning nomi va qisqacha fazilati	O’lchami [mm]	Ishlab chiqarishi t/soat	soni
1	Lentali konveyer CMK-422 Uzunligi[mm]…………………………. Eni [mm]………………………….. Balandligi[mm]………………………..	321000 2314 625	225	1
2	Lunjli maydalagich CMD-118A Uzunligi[mm]…………………………. Eni [mm]………………………….. Balandligi[mm]…………………………	6100 6200 4200	310	1
3	trubali tegirmon Uzunligi[mm]…………………………. Eni [mm]………………………….. Balandligi[mm]…………………………	4700 3000 3000	350	1
4	Elevator CMD-130A		400	1

7.Sexning ishlovchilarining ro’yxati.
Korxonaningning ishlovchilari deganda sexlardagi ishchilar va ishchilar tarkibi kiradi.
Ishchilar tarkibiga hom ashyo omboridan to tayyor mahsulot ombori yo’nalishidagi band bo’lgan hamma ishchilar kiradi:maydalagichda,tegirmonda,kuydirish sexlarida hamda navbatchi chilangir va muhandislar.
Sexdagi ishchilarga esa sex boshlig’i,navbatchi masterlar, farroshlar kiradi. Sexning ishchilar kuchiga va soniga
muhtojligini ishlab chiqarishni dasturini taminlash,asbob uskunalarni doim ishlab turishi,sifatli mahsulotlarni chiqarilishi
kabi shartlar asosida hisoblanadi.Korxonaning va sexlardagi ishchilarning ro’yxatini jadval tariqasida keltirilgan.

N	Mutahasisning nomi	Ischilar	soni
	yoki ish turi	1-navbat	2-navbat	Jami
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11	Sex boshlig’i Sex injeneri Tehnolog Master Maydalagich uskuna mashinisti Elektrik Chilangir Dozator ishchisi Labarant Yordamchi ishchi Yuk tashuvchi ishchi	1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1	1 1 1 1 1 1 1 1 1	1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2

2 Mehnat muhofazasi

Sement zavodlarini loyihalashtirishda mehnatni muhofaza qilinadigan tadbirlarga katta ahamiyat berish lozim. Har bir ishlab turgan asbob – uskunalar, ishlab chiqish vositalari xizmatchilardan to’silgan bo’lishi kerak.

Quritish, kuydirish mexanizmlar, havo almashtiruvchi vositalar bilan ta‟minlanishi lozim. Elektrofiltrlar yordamida pechlardan ishlab chiqqan gazlar tozalanadi. Ko’pgina mexanizmlar, xususan bolg„ali maydalagichlar, shovqin suron bilan ishlaydilar. Bu holatda ushbu asboblarni tovush yutadigan qoplamalar bilan berkitiladi.
Mahsulotni sifatini ishlab chiqarishni samaradorligini oshirish va iqtisod qilinishi uchun asosiy tadbirlar: asboblarni elektron hisoblash mashinalari va avtomatik boshqaruv tuzumlar bilan ta‟minlanishi.
Sementli bog„lovchilarni ishlab chiqarish nazorati ikki turga bo’linadi: operativ va texnologik.
Operativ nazorat belgilangan texnologik me‟yorlarni, tayyor mahsulot sifatini va belgilangan asbob-uskunalarni ishlash rejimini ta‟minlaydi. Bu nazorat asosan ishchilar tomonidan amalga oshiriladi. Gipsni pishirishda asbob-uskunalarni ishlashi va ishlash parametrlarini nazorat qiladi. Xom ashyoni pishirish sifatini oxirgi xulosasini tajriba beradi.
Texnologik nazorat – sementni xususiyatini, uni tutib qolishini, markasi, maydalik darajasini, normal quyuqligini nazorat qiladi.
Sement sifati bo’yicha 3 sortga bo’linadi va u quyidagi talablarga javob berishi kerak:
- maydalik darajasi (№02 elakda), og„irligi bo’yicha: birinchi sort uchun – 15 %; ikkinchi sort uchun – 20 %; uchinchi sort uchun – 30 %;
- siqilishga bo’lgan mustahkamlik chegarasi birinchi sort uchun – 53 kg/sm²; ikkinchi sort uchun – 45 kg/sm²; uchinchi sort uchun – 35 kg/sm²;
- tutib qolish qobiliyatini boshlanishi 4 minutdan kam emas, oxiri esa 6 minutdan kam emas;
Sement yopiq avtomashinalarda transportirovka qilinadi. Tashishda qurilish

gipsi namlikdan va ifloslanishdan himoya qilinishi kerak.

Sement yopiq quruq omborlarda saqlanishi kerak. Ombordagi pol er sathidan kamida 30 sm balandroq bo’lishi kerak. SHtabel balandligi 2 m.

Sementni uzoq muddat saqlash tavsiya qilinmaydi, chunki havodagi suv parlari o’zaro ta‟siri natijasida aktivligi asta – sekin kamayadi. Materialni eng so’nggi saqlash muddati 2,5 – 3 oy.
Sement ishlab chiqarish sanitariyasi va mehnat muhofazasi


Qurilishda sanitariya va mehnat gigienasi masalalari bir qator me‟yoriy xujjatlar asosida rejalashtiriladi. Bu xujjatlarga sanoat korxonalarni loyihalashtirishda mavjud sanitariya me‟yorlari, sanoat korxonalari bosh rejasini loyihalash me‟yorlari “Qurilish tashkilotlarining yordamchi bino va xonalarini loyihasi bo’yicha ko’rsatma” va boshqalar kiradi. Bu xujjatlarning asosiy vazifasi sog„lom mehnat sharoitini yaratish yo’li bilan jarohatlanish va kasallikni oldini olishdan iborat. Ularda sanoat korxonalarni loyihalash, qurish va foydalanish davrida sanitariya talablarini rejalashtirish chora-tadbirlar berilgan. Sanoat korxonalaridan ajralib chiqadigan va ishchi muhitga tarqaladigan har xil zararli chang va zaharli gaz moddalarni odam uchun zararsiz ruhsat etilgan miqdorini belgilab beradi.
Shunday qilib, qurilishda ishlab chiqarish sanitariyasi qulay mehnat sharoitini yaratish bo’yicha tadbirlar majmuasini tuzishdan iborat bo’lib, maqsadi ishlab chiqarish korxonalarida sog„lom mehnat sharoitini yaratishdir. Qurilishda sanitariya va mehnat gigienasi masalalari bir qator me‟yoriy xujjatlar asosida rejalashtiriladi.
Bu xujjatlarning asosiy vazifasi sog„lom mehnat sharoitini yaratish yo’li bilan jarohatlanish va kasallikni oldini olishdan iborat.
Qurilish sanoatiga xos sanitar – gigienik talablarni va zararli omillarni o’z vaqtida yaxshi o’zlashtirish, muhandis va tibbiy xodimlariga xech qanday qiyinchiliksiz, ishchilarning salomatligini himoya qiladigan zaruriy tadbirlarni tuzish va o’z vaqtida joriy imkoniyatini beradi.
Mehnat gigienasi o’z oldida qo’ygan vazifalarini echishdan va sog„lom

mehnat sharoitlarini yaratishda texnika taraqqiyoti yutuqlaridan unumli foydalaniladi.
Xar qanday jismoniy mexnat jarayonida ishlab chiqarish muxitining odam organizmiga salbiy ta‟siri bo’ladi, chuknki mushaklarning kuch ta‟sirida uzayib qisqarishi ko’p marotaba takrorlanishi evaziga markaziy nerv tolalarida zo’riqish xosil bo’ladi. Shu sababli, mexnatkashning xavfsizligini ta‟minlamagan sharoitda ishlashi markaziy nerv tizimini tezda toliqishiga va butun vujudini charchashiga olib keladi. Buning natijasida odamning sezuvchanligi va ishlash qobiliyati keskin pasayib boradi.
Zararli mexnat sharoitining surunkali ta‟siridan kishi salamatligi sekin – asta yomonlashib boraveradi, (ko’rish va eshitish qobiliyatini pasayishi, titroq kasali, ruxiy toliqishi va x.k.). Buning natijasida odamning ijobiy mexnat qilish qobiliyati qisman yoki butkul yo’qolib boradi. Bu xol kasb kasalligi deb yuritiladi. Ishchilarning sog„lig„iga bevosita ta‟sir ko’rsatuvchi omillar qatoriga mexnat sharoiti, iqlim sharoiti, ish joyidagi zararli shovqin va tebranishlar, yorug„likning etishmasligi, zararli chang va gazlarning me‟yoridan oshib ketganligi va boshqalar kiradi. Bularning inson salomatligiga salbiy ta‟sirini oldini olish tadbirlarini belgilash bilan ishlab chiqarish sanitariyasi va gigienasi fani Shug„ullanadi.
Uning asosiy vazifalari yuqorida sanab o’tilgan omillarning kishi organizmiga qanday ta‟sir ko’rsatishi va uning oqibatini o’rganish bilan bir qatorda, unga qarshi chora tadbirlarni ishlab chiqish va zararli omillarni ruxsat etilgan bezarar me‟yorini belgilab berishdan iboratdir.
Shunday qilib, qurilishda ishlab chiqarish sanitariyasi tozalik va ozodalik bo’yicha tadbirlar majmuasini tuzishdan iborat bo’lib, maqsadi ishlab chiqarish korxonalarida sog„lom mehnat sharoitini yaratishdir.


3 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

1. Nuritdinov X.N., Maxmudova N.A. Bog„lovchi moddalar. O’quv qo’llanma. TAQI. 2000.
2. Ataqo’ziev T.A. Mineral bog„lovchi moddalar. T., O’kituvchi, 1989.

3. Qosimov I., Otaqo’ziev T.A. Mineral bog„lovchilar va ulardan tayyor-lanadigan buyumlar. Toshkent. «O’qituvchi», 1984 y.
4. Voljenskiy A.V. Mineralnыe vyajuщie veщestva: (texnologiya i svoystva). Uchebnik dlya vuzov. – M.: Stroyizdat, 2006.
5. Bajenov YU.M., Komar A.G. Texnologiya betonыx i jelezobetonыx izdeliy –M.Stroyizdat 2000.
6. Azimov X.A. Qurilishda mehnat xavfsizligi. II-qism. O’quv qo’llanma. Toshkent. TAQI. 2003 y.
7. Azimov X. Qurilishda mehnat xavfsizligi. 1-qism., T., 1997. 8. QMQ 3.01.02-98.Qurilishda mehnat xavfsizligi.