Toshkent arxitektura-qurilish instituti iqtisodiyot nazariyasi

1-jadval. Respublika YAIMda tovarlar va xizmatlar ulushi  

(joriy narxlarda)* 

 

Ko‗rsatkichlar 

2003 yil 

2004 yil 

mlrd

% 

mlrd

% 

---

 

 

. so‗m 

. so‗m 

YAlpi ichki mahsulot  

983

7,8 

100,

0 

121

89,5 

100,

0 

SHu jumladan: 

Ishlab chiqarilgan 

tovarlar qiymati 

 

 

481

0,7 

 

 

48,9 

 

 

589

9,7 

 

 

48,4 

Ko‗rsatilgan xizmatlar 

qiymati 

 

367

9,4 

 

37,4 

 

458

3,2 

 

37,6 

Sof soliqlar 

134

7,7 

13,7 

170

6,6 

14,0 

*Manba: SISM. O‗zbekiston iqtisodiyoti. Tahliliy sharh 2004 yil. № 8 mart 2005.17-bet. 

Moddiy  ishlab  chiqarish  sohasi  o‗z  navbatida  ikki  bo‗linmadan  —  birinchi 

va ikkinchi bo‗linmalardan iborat bo‗ladi. Birinchi bo‘linmada ishlab chiqarish va 

xizmat  ko‗rsatish  korxona  va  tashkilotlarining  ishlab  chiqarish  iste‘moli  uchun 

zarur  bo‗lgan  vositalar  –  stanok,  mashina,  asbob-uskuna,  xomashyo  va  turli 

materiallar ishlab chiqariladi. Ikkinchi bo‘linmada esa xalq iste‘moli uchun zarur 

bo‗lgan iste‘mol tovarlari ishlab chiqariladi. 

Birinchi bo‗linmada ishlab chiqarishdan chiqqan tovarlar shu yilning o‗zida 

ikkinchi bo‗limda va xizmat ko‗rsatish sohalarida ishlab chiqarish vositasi sifatida 

ishlatilishi  mumkin,  ikkinchi  bo‗linmada  yaratilgan  tovarlar  va  nomoddiy  soha 

xizmatlari  o‗z  navbatida  birinchi  bo‗linma  uchun  zarurdir.  SHuning  uchun  ular 

o‗rtasida doimo iqtisodiy aloqalar va munosabatlar sodir bo‗lib turadi. 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  har  qanday  ishlab  chiqarish,  bir  tomondan 

iste‘mol  qiymatni  (naflilikni)  yaratishdir,  ikkinchi  tomondan, moddiy  vositalar  va 

mehnatning  sarflanishi,  yangi  qiymatning  yaratilishi,  boshqacha  qilib  aytganda, 

qiymatning o‗sish jarayonidir. 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  ishlab  chiqarish  jarayonining  ikki  tomonini 

quyidagicha ifoda etishimiz mumkin (2-chizma). 

Ishlab  chiqarish  jarayonini  ikki  tomonlama  tahlil  qilib  o‗rganish  uning 

mazmunini to‗g‗ri tushunish imkonini beradi va turli xil chalkashliklar, munozarali 

tortishuvlarga  chek  qo‗yadi.  Bu  erda  shuni  hisobga  olish  lozimki,  oldingi  ishlab 

chiqarish  jarayonining  mahsuli  bo‗lib,  shu  ishlab  chiqarish  jarayonida  ishtirok 

etayotgan  ishlab  chiqarish  vositalari  qiymati  ko‗paymagan  holda  o‗zi  qancha  

qancha  qiymatga  ega  bo‗lsa  shu  miqdorda  aniq  mehnat  bilan  ishlab  chiqarilgan 

tovarlar va xizmatlar qiymatiga o‗tkaziladi. 

 

 

Ишчи кучи ва ишлаб 

чиқариш воситалари 

(натурал шакллари) 

Истеъмол 

қиймати, яъни 

нафлилиги 

 

Меҳнат жараѐни ѐки 

нафлиликнинг 

яратилиши ва 

кўпайиши жараѐни 

---