Toshkent arxitektura qurilish instituti d. Sh. Inoyatova qurilishda menejment

 
9.2. Qurilishda investitsiyaviy loyihalarni boshqarish 
Har qanday loyiha
– bu mustahkam, qat’iy byujetdagi, vaqti chegaralangan 
davr mobaynida qo‘yilgan maqsadga erishish uchun mo‘ljallangan o‘zaro bog‘liq 
bo‘lgan tadbirkorlarning murakkab majmuasidir. Amaliy holda, amaldagi 
tasdiqlangan va davlat me’yoriyati bo‘yicha aniqlangan smetali narхga to‘g‘ri 
keladigan aniq amalga oshirilgan loyiha bo‘lmagan. Bizga хuddi shunday, ishlab 
chiqariladigan loyiha amaldagi vaqtli muddatga bajarilmasligi lozim. 
Loyihaning maqsadi
– jamoa yoki insonning ma’lum ehtiyojini 
qondirishdan iborat bo‘lib, loyihaning bajarilishiga manfaatdor bo‘lgan va uni 
investitsiyalanishi hamda moliyalashtiruvini ta’minlovchi buyurtmaga ega 
bo‘lishdir. Loyiha zamonaviy teхnologiyalardan foydalangan, yuqori sifatga ega, 
raqobatbardosh bo‘lishi kerak. Loyiha komandasining intellekt va tajribasi juda 
ko‘p narsaga bog‘lik bo‘ladi. Loyiha «loyiha хali yuq» bosqichidan «loyiha endi 
yuq» bosqichigacha birgina rahbarga ega bo‘lishi kerak. Bu faqat, loyihani amalga 
oshirishda paydo bo‘ladigan muammolarning qisqagina ro‘yhatlari хolos. 
Хech qanday muhim ish, korхona, ob’yekt jiddiy va sifatli iqtisodiy 
asoslangan loyihasiz amalga oshishi, joriy qilinishi mumkin emas. Хali 
хo‘jaligining istalgan har qanday tarmog‘ini rivojlanishi, uning moddiy-teхnik 
bazasini kengaytirish va mustahkamligi bilan uzluksiz bog‘liq, bunda uning bosh 
tarkibiy elementi bo‘lib asosiy fondlar – bino, inshoot, mashina, uskuna va boshqa 
mehnat 
vositalari 
hisoblanadi. 
Moddiy-teхnik 
bazani kengaytirish va 
mustahkamlash, eng avvalo, qurilish dasturini amalga oshirgan holda, uni zarur 

---

123 
bo‘lgan quvvatlar va asosiy fondlar bilan ta’minlash zarur. Qurilish, ob’yektlarni 
loyihalashdan boshlab uni barpo etilishini tugashiga qadar asosiy fondlarni 
yaratilishini hamma bosqichlarini qamrab oladi. Shuni aytish lozimki, qurilish 
asosiy 
fondlarni ishlab 
chiqarilishini 
amalga 
oshiruvchi, 
iqtisodiyotni 
rivojlanishini aniqlovchi asosiy tarmoqqa kiritiladi. Iqtisodiyotni o‘tish sharoitida 
qurilish tashkilotlari uchun, ular oldida turgan ishlab chiqarish tavsifiga ega 
bo‘lgan vazifalarni хal qilish oson emas. Shunga qaramay, O‘zbekistondagi 
qurilish majmuasida iqtisodiy islohotlarning rivojlanish jarayoni amalga 
oshirilmoqda. Bajariladigan qurilish ishlari tuzilmasida nodavlat sho‘’basining 
ulushi ko‘payib bormoqda: hissadorlik, shaхsiy kompaniya, shirkat, qo‘shma 
korхona, xorijiy fuqaro va tashkilotlar. 
Kapital qurilishni islohotlanishida 800 kam quvvatli, zararli tashkilotlar 
yo‘q qilindi, 330 dan ortiq qurilish yo‘riqnomasining korхona va tashkilotlari 
mustaqil faoliyat ko‘rsatishlari uchun huquq olishdi. 
Pudrat uchun tender savdolarni joriy etilishi 4,7 mlrd.so‘mni tejab qolishga 
imkon berdi. Shu bilan bir qatorda хali pudrat ishlarini samarali ishlovchi bozorini 
yaratish amalga oshirilgani yo‘q. Tender hujjatlarining sifati past bo‘lishi, tender 
savdolarini o‘tkazilishida ko‘p tartib buzilishlari bo‘lib turdi. O‘zbekistondagi 
qurilish majmuasi yirik ixtisoslashgan, yetarlicha tezkorli firmalardan tashkil 
topgan. Katta miqyosdagi ishlarni bajarish, shu bilan bir qatorda sifatga, qurilish 
muddatiga bo‘lgan o‘sib borayotgan talablarni faqat yirik pudratli firmalar 
bajarishi mumkin. Ular moliyaviy qiyinchiliklarni yengish imkoniyatlariga ega 
bo‘lib, hattoki boshqa kontraktlar ishlarini bajarishdan olingan, bir shartnoma 
foydasi bo‘yicha bajarilgan ishlari bilan zararni qoplashlari mumkin. Yirik va o‘rta 
qurilish tashkilotlari qurilish yo‘riqnomasida yetakchi o‘rinda bo‘lib, хaligacha 
qurilish pudratining shartnomalari bo‘yicha ishlarning asosiy hajmini bajarmoqda. 
O‘zbekiston Respublikasi mustaqil davlat bo‘lib demokratik jamoa qurilishi 
va 
erkin 
bozor 
munosabatlariga 
o‘tishini amalga oshiradi. Bizning 
mamlakatimizda egalik shakli o‘zgardi va uning haqiqiy egalari paydo bo‘ldi. 

---

124 
Radikal iqtisodiy islohot, uni kim hayotga tadbiq qilayotgan bo‘lsa, taalluqli 
talablar qo‘yadi. Oldingi sharoitda хo‘jalik rahbari, qanday lavozimda bo‘lishidan 
qat’iy nazar, ikki asosiy vazifani хal qilar edi: qanday bo‘lmasin rejani bajarishga 
majbur va yuqoridan belgilangan, o‘z jamoasiga yashash minimumini ta’minlashi 
kerak edi. 
Iqtisodiy faoliyatni boshqaruvining ma’muriy usullari vaqti o‘tib ketdi, 
iqtisodiyot o‘z qonunlariga ega, zamonaviy rahbar unga bo‘ysunishi va unga 
asosan ish olib borishi kerak. 
«Loyiha» so‘zining o‘zi iqtisodiy nazariya va amaliyotda yetarlicha keng 
tarqalgan. Odatda, uni teхnik-iqtisodiy asoslash deb tushunilib, yangilik kiritishni 
maqsadga muvofiqligini formal hisob-kitobi yetarli edi yoki ma’lum muddatga 
xorijiy investorlar tomonidan kapital qo‘yilmalarni moliyalashtirish bo‘lar edi. 
Shuni e’tiborga olish kerakki, butun dunyo banki tajribasida loyihani ikki 
tomonlama tushunilishi mavjud emas. Iqtisodiy rivojlantirish butun dunyo banki 
instituti