Toshkent arxitektura qurilish instituti d. Sh. Inoyatova qurilishda menejment

Rеsurs hаrаkаti 
jаdvаli 
T
um
= T
o‘s
+ T
tur
+T
so‘nish 
T
o‘sish
T
turg‘un
T
so‘nish
13 
8 
6 
R
mах
=13 
 
3 
3 
T
kun 
Ish kunlаri 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
1
0 
1
1 
1
2 
Tаqvimiy 
kunlаr 
1 
2 
3 
4 
7 
8 
9 
1
0 
1
1 
1
4 
1
5 
1
6 
2.13 - rаsm. To‘rsimоn grаfikning vаqt miqyosidаgi ko‘rinishi. 
 
 
 
1 
2 
3 
5 
6 
4 

---

61 
Nazorat uchun savollar 
 
1.
Mukammal 
qurilishdagi 
iqtisodiy 
islohotlarni 
yanada 
chuqurlashtirishdan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad nimalardan iborat? 
2.
Nima sababdan qurilish ikki bosqichli loyihalashda tashkillashtiriladi? 
3.
Sanoat ob’yektini loyihalashdan ko‘zda tutilgan vazifalar nimalardan 
iborat? 
4.
Ob’yektni barvaqt ishga tushirishdan keladigai samarani baholang. 
5.
Pudratchi tashkilotlarning vazifalari nimalardan iborat? 
6.
Tadbirkorlik faoliyati nima va uni qanday hujjatlar tartibga soladi? 
7.
 
Qurilishda loyihalashning asosiy qoidalari nimalardan iborat?
 
 

---

62 
III BOB. QURILISHDA ISHLAB CHIQARISH TIZIMINI BOSHQARISH 
3.1.
 
Ishlab chiqarishni boshqarishga tizimli yondashish 
 
Boshqaruv-bu keng ma’noda bir ob’yektni ikkinchi ob’yektga maqsadli 
yo‘naltiruvchi ta’sirdir. Boshqaruv ma’nosi uni amalga oshirilishidagi sohalarini 
ko‘rib chiqilishida ochiladi. Ob’yektiv haqiqatni 3 ta sohasi ajratiladi va o‘ziga 
yarasha boshqaruvni 3 turi mavjud: 
1.
notirik tabiatdagi boshqaruv; 
2.
biologik tizim (organizm)lardagi boshqaruv; 
3.
inson jamoasidagi (ijtimoiy) boshqaruv; 
Yirik miqyosdagi ijtimoiy yoki birgalikdagi mehnati ko‘pmi yoki kammi 
boshqaruv darajasiga muhtoj bo‘ladi. Bu vaqtda shaxsiy ishlar orasidagi 
muvofiqlashuv belgilanadi va umumiy funksiya bajariladi. 
Boshqaruv jarayonlari juda ham turli bo‘lib uni shartli ravishda 
quyidagilarga ajratish mumkin: 
-
siyosiy boshqaruv; 
-
davlatni boshqarish; 
-
iqtisodiyotni boshqarish (iqtisodiy boshqarish). 
Iqtisodiy boshqaruvni bosh ob’yekti bo‘lib korxona hisoblanadi. Boshqaruv 
(menejment) bu tamoyillar, usullar, vositalar va shakllar tizimidir. Bunda 
boshqaruv sub’yekti boshqariladigan ob’yektga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. 
Bu tamoyil, usul, vosita va shakllar tizimi rivojlangan mamlakatlarda ishlab 
chiqilgan va qo‘llanilgan bo‘lib, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga 
qaratilgan. 
Tashkiliy menejmentni eng avvalo firma, loyiha, tashkiliyot (iqtisodiy 
tizim)ga rahbarlik qilishga, boshqaruv nazariyasini ilovasidek tushunmoq kerak. 
Samaradorlik muammosi boshqaruvda markaziy bo‘lib hisoblanadi. 
Samaradorlik deb unga berilgan vazifalarni bajarish tavsifi tushuniladi. (Bir 
so‘m sarflab bir so‘m 20 tiyin olish.

---

63 
Cho‘miladigan joyda (plyaj) 100 velosopedli qayiq bor. 8 kishi 8ºº - 20ºº 
gacha xizmat ko‘rsatadi. Qayiqlar qulflangan bo‘lib ishchilar 30000 so‘m oyiga ish 
haqi olishadi (ishlasa ham, ishlamasa ham). Shart: har qayiqda 8 kishi o‘rniga 3 
kishi ishlab ular oyligi 70000 so‘mga yetadi.). 
Samaradorlikni “ko‘rsatkichi”, “kriteriyasi” (mezoni) tushunchalari 
kiritilgan. Ko‘rsatkich ma’nosida qandaydir xususiyat yoki jarayonni sonli ifodasi 
kiritilgan. Samaradorlik tushunchasi bilan optimizatsiya (maqbul holga keltirish) 
muammosi uzviy bog‘liqdir. (taqvimli yoki to‘rsimon jadvaldagi resurslar harakati 
jadvalini optimizatsiya qilish). 
Har qanday tashkilot ma’lum maqsad bilan ish yuritadi. Menejerlarda shu 
maqsadga erishish uchun turli vositalar mavjud. Bunda bosh maqsad ajratiladi. Bu 
maqsadga turli usullar bilan erishish mumkin. Bu usullar alternativ deb nomlanadi. 
Optimizatsiya muammosi shundaki, alternativ qarorlardan eng yaxshisini tanlab 
olish kerak, ya’ni optimal qarorni. 
Samaradorlik kriteriyasini tanlash to‘g‘ri qaror qabul qilishda ahamiyatga 
ega. Bu esa tashkiliy menejmentni eng mas’ul bosqichlaridan biri bo‘lib 
hisoblanadi. 
Maksimal samaradorlik aniq sharoitga bog‘liq holda quyidagini bildiradi: 
-
belgilangan xarajatlar bilan maksimal samara (natija) olish; 
-
minimal xarajatlar bilan maksimal samaraga erishish; 
-
xarajatlarga natijani maksimal munosabati, ya’ni xarajat birligiga 
maksimal samara. 
Boshqaruv tizimi - bu mustaqil elementlar bo‘lib har biriga boshqaruv 
funksiyasi yuklatilgan va zarur bo‘lgan vakolat berilgan. 
Boshqaruvni turli elementlari zvenolari va pog‘onalari tarkibi va bo‘ysinishi 
uni tashkiliy tuzilmasini tashkil qiladi. 
Boshqaruv zvenolari - bu nisbatan mustaqil va tashkiliy tomondan ajratilgan 
boshqaruv organi bo‘lib, alohida funksiyani bajaradi. Bularga jamoa hamda 

---

64 
alohida odamlar (masalan direktor) kiradi. Boshqaruv zvenolari boshqaruv darajasi 
(pog‘onasi)ni tashkil etadi. 
Boshqaruv pog‘onasi - bu mehnatni gorizontal bo‘linishi natijasida tuzilgan 
zvenolar yig‘indisidir. Bir boshqaruv pog‘onada joylashgan boshqaruv zvenolari 
teng huquqli bo‘lib hisoblanadi. Ularga nisbatan yuqori turuvchi va pastda turuvchi 
boshqaruv zvenolari ajratiladi. 
Boshqaruv zvenolari tartibga solingan vertikal va gorizontal tuzilmani, ya’ni 
boshqaruv tizimini tashkil qiladi. Zvenolarni ular orasidagi axborot aloqasi 
birlashtiradi. 
Boshqaruv axborotni yig‘ish, qayta ishlash va uzatishni nazarda tutadi. 
1.
Tashkilot - boshqaruv ob’yekti. 
Tashkilot sifatida alohida firma, korxona, ofis, hissadorlik jamiyat, bank, 
kompaniya, departament hamda davlat boshqaruvi tizimini tuzilmali birligini 
ko‘rish mumkin. 
Davlat boshqaruvini tuzilmali birligida ma’muriy ta’sir va to‘g‘ri aloqalar 
hukmronlik rolini o‘ynaydi. 
Tashkiliy menejmentni rivojlantirishni 4 bosqichini ajratish mumkin (3.1-
rasm). 
Firma haqida tushuncha
yopiq tizim ochiq tizim 
1.
1900-1930 3. 1960-1970 
Ratsionalistli Veber, Teylor Chandler, Lourens 
Boshqaruvga 
ijtimoiy 2. 1930-1960 4. 1970- hozirgi 
yondashish Meyo, Beranard davrgacha. 
Uayk, March