Тошкент архитектура қурилиш институти «Қурилишни Бошқариш» факультети «Қурилиш конструкциялари» кафедраси «Бино ва иншоотларни техник бахолаш» фани

Бино қурилиб, фойдаланишга топширилгандан кейинги босқичда бино ва унинг конструктив элементларида пайдо бўладиган дефектларни эксплуатацион дефектлар дейиш мумкин. Эксплуатацион дефектлар механик ёки физик емирилиш натижасида пайдо бўлиши мумкин.

Механик емирилиш деганда конструкциянинг кучланиш-деформацияланиш ҳолати натижасида юзага келадиган барча шикастланиш ва деформация ҳолатлари тушунилади.
Физик емирилиш эса асосан материалнинг физик-кимёвий таъсирлар ёки коррозия натижасида юзага келадиган дефект ва шикастланиш ҳолатидир.

Механик емирилиш натижасида пайдо бўладиган дефектларга қуйидагиларни киритиш мумкин:

• юк кўтарувчи конструкциялар пойдеворларидаги ва ертўла қаватларидаги деворлардаги ёриқлар;
• пойдевор элементларининг чўкиши ва горизонтал силжиши;
• деворларда чокларнинг очилиши;
• тўсин ва сарбасталар таянган жойларда деворнинг бузилиши.

Жисмоний емирилиш натижасида пайдо бўладиган дефектларга қуйидагиларни киритиш мумкин:

• бетон ва темирбетон элементларда ташқи қатламнинг бузилиши;
• арматура ва металл элементларнинг коррозия натижасида бузилиши;
• девор термаларидаги чоклардаги қоришманинг бузилиши;
• ғиштли терманинг бузилиши.

Пойдеворларнинг емирилишига таъсир қилувчи омиллар:

• сизот сувлари сатҳининг ўзгарувчанлиги;
• сизот сувларининг агрессивлик даражаси;
• пойдеворга тушадиган юкнинг ортиши ёки уни юкланиш шароитининг ўзгариши;
• қурилишда ер остки қисмининг сифатсиз бажарилиши;
• сифатсиз қурилиш ашёларидан фойдаланиш;
• пойдевор ва бошқа ер ости конструкцияларини эксплуатацияси қоидаларининг бузилиши.

21-расм
20-расм

Деворларнинг шикастланиши ва деформацияланишига олиб келувчи сабабларга қуйидагилар киради:

• Бинонинг бир қисмини нотекис чўкиши, бунда деворда қўшимча кучланганлик ҳолати юзага келиб, у ёриқларнинг пайдо бўлишига олиб келади;
• Таъсир қилувчи юкга нисбатан конструкция материалининг юк кўтариш қобилиятини мос келмаслиги;
• Бинонинг узунлиги бўйича ҳарорат чокларининг йўқлиги;
• Деворларда турли мақсадлар учун техник талабларга риоя қилинмаган ҳолда қўшимча оралиқлар қуйилганлиги;
• Заминнинг деформацияси (етарлича чуқурликда ўрнатилмаган пойдеворларнинг грунт деформацияси натижасида чўкиши);
• Мавжуд бинога тақаб ёки ёнидан янги йирик иншоотларнинг барпо қилиниши ва ҳ.к..