Toshkent aloqa tehnologiyalari universiteti u. N. Karimova metrologiya va telekommunikatsiya tizimlarida o

Qiyoslash metodi. Noma’lum chastotani qiyoslash metodi bilan o’lchash uchun namunali chastota signali generatori hamda o’lchanayotgan va namunali chastotalarning tengligi yoki ularning karraliligini aniqlashga yordam beradigan indika­torga ega bo’lish lozim. Agar indikator sifatida ostsillo­grafdan foydalaniladigan bo’lsa, o’lchash usulini ostsillo­grafik usul, chastotalarning ustma-ust tushishini qayd qiladigan telefon, magnitoelektrik mikroampermetr yoki elektron-optik indikatordan foydalaniladigan bo’lsa, nolinchi tepkilar usuli yoki geterodinli usul deb ataladi.
Qiyoslash usuli past va yuqori chastotalarni o’lchash uchun yaroqlidir. U sodda va ancha aniqdir.
Chastotani o’lchashning ostsillografik usulini chiziqli, sinusoidal va doiraviy yoyishlarda qo’llash mumkin. Chiziqli yoyishda namunali chastota sifatida mazkur ostsillograf yoyish generatori chastotasidan foydalaniladi. Noma’lum chastota kuchlanishi ostsillografning vertikal og’dirish kanali kirishiga beriladi, yoyish generatori chastotasini esa (sinxronlash kuchlanishining chiqarilgan dastasi yorda­mida), toki ekranda bitta davr tasviri hosil bo’lma­gunigacha o’zgartiriladi. Bunda o’lchanayotgan chastota o’rnatilgan yoyish chastotasiga teng. Ko’pchilik ostsillograflarda yoyish chastotasi kalibrlangan va o’lchash xatoligi kalibrlash xatoligiga mos bo’ladi. Ostsillograf ekranida bir necha davrlarning tasvi­rini hosil qilish mumkin, bunda noma’lum chastota yoyish chastotasidan n marta katta bo’ladi, bu yerda n – davrlar soni. Amalda n 5...6 dan oshmasligi kerak.
Sinusoidal yoyishda noma’lum chastota vertikal og’dirish kirishiga, namunali chastota kuchlanishi esa gorizontal og’dirish kirishiga beriladi. Ostsillografning yoyish genera­tori uzib qo’yiladi. Namunali chastotani o’zgartira borib, qo’zg’almas yoki sekin harakatlanayotgan Lissaju shakllarini hosil qilamiz. Agar u to’g’ri chiziq, ellips yoki aylana shak­lida bo’lsa, u holda chastotalar teng: f_x = f_o. Agar qo’zg’almas ostsillogramma murakkabroq shaklli bo’lib chiqsa, bu noma’­lum va namunali chastotalarning karrali ekanligi haqida guvohlik beradi, uni bunday usul bilan aniqlash lozim.
Hosil bo’lgan shaklni fikran vertikal va gorizontal chiziqlar bilan kesish (7.1-rasm) hamda ularning shakl tarmoqlarini vertikal bo’yicha kesib o’tishlari soni n_v ni va gorizontal bo’yicha kesib o’tishlari soni n_g ni sanash kerak. Bu son­larning nisbati namunali va o’lchanayotgan chastotalar nis­batiga teng: n_v/n_g = f_n/f_x, bu yerdan
(7.1)
Chastotani o’lchashda o’lchanayotgan signalni X kanal kirishiga berish ham mumkin. U holda namunali chastotani Y kanal kirishiga berish lozim bo’ladi. Bunda o’lchash natijasini aniqlaydigan (7.1) formulada namunali chasto­tani teskari nisbat n_v/n_g ga ko’paytirish lozim bo’ladi.
Sinusoidal yoyishdan 10 dan kichik karrali chastotalarga qo’llaniladi, chunki ko’p sondagi kesishishlarni sanash qi­yin bo’ladi. O’lchanayotgan chastotaning yuqori chegarasi ostsil­lo­graf kanallaridagi kuchaytirgichlarning o’tkazish polosasi bilan aniqlanadi. O’lchanayotgan chastotalarning kuchlanish­lari 10V va undan yuqori bo’lganda, kuchaytirgichlarni chetlab o’tib, bevosita ENT plastinalariga uzatish mumkin. Bunda chastota o’lchashning yuqori chegarasi 100 MGs ga etadi.
O’lchash xatoligi namunali chastotani o’rnatish xatoligi va shkala chastotasining nostabilligi bilan aniqlanadi. Ulardan istalgan birining nostabilligi qancha katta bo’lsa, Lissaju shakli shunchalik tezroq aylanadi va chastotalar karraligini sanash qiyinlashadi.
Doiraviy yoyishda namunali chastotani faza maydalagich orqali, ostsillograf­ning ikkala kirishiga beriladi. Ostsillograf ekranida yoyish liniyasi aylana shaklida paydo bo’ladi va u namunali chastotaga teng chastota bilan aylanadi, ya’ni bitta aylanish vaqti davr davomiyligiga teng. Noma’lum chastotali signal kuchlanishini ENT modulyatoriga beriladi va yoyish chizig’i yorqinligini o’lchanayotgan chastota davri davomida 1 marta o’zgartiradi.

Agar f_x = f_n bo’lsa, u holda aylananing yarmi yorqin (yorug’), yarmi esa qora bo’ladi. Agarda f_x > f_n bo’lsa, u holda aylana shtrixlardan tashkil topib (7.2-rasm), ularning (yorqin va qora shtrixlar) soni n noma’lum va namunali chastotalar karraligiga teng: n = f_x/f_n, bu yerdan f_x = nf_n. Agar chastotalar karrali bo’lmasa, u holda ostsillogramma aylanadi va o’lchash qiyinlashadi. Doiraviy yoyish karraligi sinusoidal yoyish­dagidan ancha katta bo’lgan chastotalarni o’lchashga imkon beradi, chunki shtrixlarni sanash kesishmalarni sanashdan qulay­roqdir. Bunda namunali chastotadan past chastotani ham o’lchash mumkin, buning uchun o’lchanayotgan chastotani faza­tilgich orqali ostsillografning ikkala kirishiga beriladi va yoyil­ma chizig’ini aylana ko’rinishida hosil qilinadi, namunali chastota kuchlanishini esa trubkaning modulyatori­ga beriladi. Ostsillogramma qo’zg’almas bo’lganida f_x = f_n/n. O’lchash xatoligi va o’lchanadigan chastotalar chegaralari sinusoidal yoyishdagi kabi aniqlanadi.