Toshkent aloqa tehnologiyalari universiteti u. N. Karimova metrologiya va telekommunikatsiya tizimlarida o

7-BOB. SIGNAL VA CHASTOTA-VAQT PARAMETRLARINI O’LCHASH VA SPEKTR TAHLILI
7.1. Chastotani o’lchashning analog usullari
Aloqa sohasida keng chastotalar diapazonidan – bir necha yuz kilogertsdan o’nlab gigagertsgacha foydalaniladi. Chasto­tani o’lchash keng tarqalgan masaladir.
Chastota f va vaqt T teskari kattaliklardir: f = 1/T, bu yerda f – gertslarda, T – sekundlarda o’lchanadi. Bundan tash­qari, chastota to’lqin uzunligi bilan ma’lum f = c/l ifoda orqali bog’langan, bu yerda c = 3 · 10⁸ m/s – bo’shliq fazoda yorug’lik tezligi, l – to’lqin uzunligi, metr hisobida. Demak, chastota, vaqt yoki to’lqin uzunligini o’lchash nazariy jihat­dan bir xil ahamiyatlidir, biroq amalda ko’pchilik hollarda chastotalar va vaqt intervallari o’lchanadi. To’lqin uzunligi zarurat bo’lganda oson hisoblanadi.
Chastota va vaqt intervallarini o’lchash xatoligi absolyut qiymatlari bilan, masalan, ±10^–2 Gs, 10 ns kabi ifodalana­di, biroq ko’pincha nisbiy qiymatlarda beriladi. Berilgan qurilma chastotasini o’lchashning ruxsat etiladigan xatoligi bu chastotani ruxsat etiladigan o’rnatish xatoligidan kamida 3 marta kichik bo’lishi kerak. Masalan, radiostantsiyaning eltuvchi chastotasi f_elt = 1,5 MGs ± 3 Gs. Chastotani o’rnatish xatoligi ∆f /f_elt = δ_elt = 3/1,5·10⁶ = 2·10^–6. Bu holda chastotani o’lchash uchun asbobning xatoligi 10^–6 dan kichik bo’lishi kerak. Bunday asbob yana ham aniqroq qurilma bilan qiyoslanishi kerak. Bu qurilmaning xatoligi 2·10^–7 dan ortmasligi kerak. Chastotani 10^–9 xatolik bilan va hatto bundan ham yaxshiroq o’lchaydigan asboblar mavjud. Past chastotalarni o’lchash, odatda, ancha katta xatolik bilan baja­riladi. Vaqt interval­larini o’lchash 10^–4...10^–5 xatolik bilan baja­riladi.
Chastotani qiyoslash metodi, rezonans metodi va diskret sanoq metodi bilan o’lchash mumkin. Diskret sanoq metodi asosida raqamli indikatsiyalovchi elektron-sanoq chastotamerlari yaratilgan bo’lib, ular aloqa sohasida chasto­tani o’lchash uchun boshqa metodlarga asoslangan asboblarni amalda siqib chiqaradi. Shu bois, analogli metodlarni, bunday asboblarning bir qismi hozirda ham ishlayotganligi sababli umumiy tarzda ko’rib chiqamiz.