Toshkent aloqa tehnologiyalari universiteti u. N. Karimova metrologiya va telekommunikatsiya tizimlarida o

Bir chastotali o’lchashlar metodi. Bu metodda nochiziqli buzilishlar mahsulotlari faqat eng yuqori garmonikalar bo’ladi. Ularning amplitudalari, odatda, tartib raqami o’sishi bilan tez kamayadi. Bunga asosan, nochiziqli buzilishlarni baholashda uchinchidan yuqori barcha garmonikalarni hisobga olmaslik mumkin. Nochiziqli buzilishlarning tegishli koeffitsienti garmonikalar koeffitsienti deb ataladi va ushbu formulalardan biri orqali aniqlanadi:
(7.31)
bu yerda U₁, U₂, U₃ – chiqish signali ayrim garmonikalarining o’rtacha kvadratik qiymati. Odatda koeffitsient bevosita o’lchanadi, chunki bunda chiqish kuchlanishining birinchi garmonikasini filtr bilan ajratish talab etilmaydi. K_G koeffitsient esa
(7.32)
formula bilan hisoblanishi mumkin. < 0,2 bo’lganida 2% dan kam xatolik bilan  bo’ladi.
Simli aloqada, shuningdek, nochiziqlilik so’nishi ham qo’llaniladi:
α_n = 20lg1/K_G, dB.
7.2-jadvaldan foydalanib, garmonikalar koeffitsientini (7.32) polinomning (3-darajali) koeffitsientlari va kirish kuchlanishi amplitudasi orqali ifodalash mumkin:
(7.33)
Garmonikalar koeffitsientini o’lchash uchun chastotali-tanlovchi voltmetrlardan foydalanish mumkin, buning uchun uni tadqiq qilinayotgan ob’ektning chiqishiga ulanadi va ketma-ket birinchi, ikkinchi, uchinchi garmonikalarga (agar zarurat bo’lsa, bundan yuqoriroq garmonikalarga) sozlanadi. Garmonikalar koeffitsientlari qiymatlarini hisoblash yo’li bilan topiladi.
O’lchashlarni maxsus nochiziqli buzilishlarni o’lchagichlar yordamida o’tkazish qulayroqdir. Bunday asbobning eng sodda sxemasi 7.37-rasmda ko’rsatilgan.

U kirish qurilmasi, qayta sozlanadigan rejektorli filtr va ravon attenyuatorli kvadratik voltmetrga ega. Rejektorli filtr ideal holda o’lchanadigan signalning birinchi garmonikasi chastotasida cheksiz so’nishga, yuqori garmonikalar chastotalarida esa nol so’nishga ega bo’lishi lozim. Odatda, bu filtr rezistorlar va kondensatorlarda tuzilgan va chastotaga bog’liq muvozanat shartiga, xususan, qo’shaloq T-simon ko’prik yordamida ega bo’lgan ko’prik sxemasi yordamida amalga oshiriladi. Eng yuqori chastotalarda kichik so’nishlarni hosil qilish uchun aktiv, ya’ni elektron kuchaytirgich va teskari aloqa zanjiriga ega bo’lgan filtrdan foydalaniladi.

Kvadratik voltmetrni dastlab pereklyuchatel yordamida kirish qurilmasining chiqishi bilan ulanadi va shundan keyin attenyuatorni sozlash bilan voltmetr strelkasini shkalaning 100 foizga mos og’ishiga o’rnatiladi. Shundan so’ng voltmetr kirishini rejektorli filtr chiqishi bilan ulanadi. Bunda voltmetrning ko’rsatishi o’lchanayotgan qiymatga mos keladi.
Nochiziqli buzilishlar o’lchagichlari odatda, bitta ta­yinlangan (fiksirlangan) 1 kGs chastotali o’lchash signali generatori bilan ta’minlanadi. Chastotalar diapazonida o’lchash uchun tashqi generatordan foydalanish nazarda tutiladi. Garmonikalar koeffitsientini bunday asbob bilan o’lchash xatoligi bir necha manbalarga ega:
– generatorning chiqish kuchlanishida eng yuqori garmonikalarning mavjudligi;
– o’lchash signalining asosiy chastotasida rejektorli filtrning chekli so’nishi;
– kuchlanishning o’rtacha kvadratik qiymatini voltmetr bilan o’lchash xatoligi;
– eng yuqori chastotalarda rejektorli filtrning turlicha so’nishi;
Birinchi ikkita manbadan keladigan nisbiy xatolik o’lchanayotgan qiymatning kamayishi bilan o’sadi. Bu xatolik manbalari kichik nochiziqli buzilishlarni o’lchash imkoniyatlarini cheklaydi va bunday xatoliklarni kamaytirish vositalari katta amaliy ahamiyatga ega bo’ladi.
Generatorning eng yuqori garmonikalari uning chiqishida ulangan past chastotalar filtri bilan susaytirilishi mumkin. Rejektorli filtrning birinchi garmonika chas­totasida etarlicha so’ndirishi ikki usuldan biri bilan ta’minlanashi mumkin. Birinchi usul generator chastotasini va ko’prikning muvozanat chastotasini stabillashtirishdan, ikkinchi usul esa rejektorli filtrning maksimal so’ndirish chastotasini generatorning birinchi garmonikasi chastotasiga avtomatik sozlashdan iborat. Ikkinchi usul faqat xatoliknigina emas, balki sermehnat qo’lda sozlashdan xalos etib, o’lchash vaqtini ham kamaytiradi.