Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

Солиқ юки даражасини миқдоран
аҳоли жон бошига тўғри келувчи солиқлар миқдорини тўловга лаёқатлилик
кўрсаткичига нисбати ёки солиқ тўлангандан кейинги даромад миқдорини тўловга
лаёқатлилик кўрсаткичига нисбати сифатида ифодалаш мумкин:
бу ерда:
Н
х
 -
аҳоли
жон бошига тўғри келувчи солиқларнинг ўртача
миқдори;
ДН -
аҳолининг солиқлар тўлангандан кейинги даромади;
ПН -
аҳолининг тўловга
лаёқатлилиги.
Солиқ юки даражасини солиқларнинг ялпи ички маҳсулотдаги салмоғи бўйича ҳам аниқлаш
мумкин:

---

177
бу ерда: Н - солиқлар
миқдори;
ЯИМ - ялпи ички маҳсулот ҳажми.
3. Ўзбекистон Республикаси давлат бюджетининг тузилиши, даромадлар ва
харажатлар таркиби.
Давлат бюджети давлат томонидан ўз функцияларини амалга ошириш учун
сарфланадиган марказлаштирилган пул фондидир. У ўзаро боғланган икки қисмдан 6 келиб
тушадиган белгиланган даромадлар ва чиқимларнинг барча турларини ўз ичига оладиган
харажат қисмларидан иборатдир. Ўзбекистон Республикасида икки поғонали бюджет
тузилиши мавжуд бўлиб, у марказий давлат бюджети ва маҳаллий бюджетлардан иборат.
Давлат бюджетининг даромадлар ва харажатлар қисмлари қуйидагича:
Бюджет даромадлари манбаи
Бюджет харажатлари таркиби
1 Корхоналар фойдасидан солиқлар
1. Халқ хўжалигини молиялаштириш
2 Акциз солиғи
2. Ижтимоий - маданий соҳани
молиялаштириш
3 Қўшилган қиймат солиғи
3 Мудофаа харажатлари
4 Бож тўловлари
4. Маъмурий- бошқарув харажатлари
5 Давлатоладиган дивиденд, фоиз, ижара
ҳақи
5 Ташқи сиёсатни таъминлаш
6 Давлат мулкини сотишдан келадиган
даромад.
6. Илмий ва илмий-техника дастурлари
учун харажатлар
7 Ташқи иқтисодий фаолиятдан тушадиган
даромад.
7. Давлат қарзи бўйича тўловлар
8 Давлат заёмларидан келадиган даромад.
9 Рента тўловлари
Харажат ва даромад тенг бўлганда бюджет балансга эга бўлади. Харажатнинг
даромаддан ошиб кетиши бюджетнинг етишмовчилигини билдиради. Охирги йилларда
ҳисоботларга кўра республикамиз давлат бюджетида тақчиллик мавжуд эмас. 2007 йилда
давлат бюджетининг даромадлари 5,2 триллион сўм қилиб белгиланган, шунинг 54,1 фоизи
ижтимоий соҳаларни молиялаштириш учун йўналтирилади, жумладан таълим тизимини
молиялаш учун 25%, соғликни сақлашга 5% ажратилади. Иқтисодий ислоҳотларни амалга
ошириш жараёнида, ҳозирги пайтда давлат бюджети даромадларининг кўп қисмини
жойларга бериш ва маҳаллий бюджетларни мустаҳкамлаш учун йўналтирилмоқда.