44
Odilqoriyev X.T.
Davlat va huquq nazariyasi
Shunday qilib, qon jihatidan yaqin bir necha oilalarning ittifoqi ibtidoiy
urug‘ jamoasi hisoblanadi. Bunday urug‘lar ekzogam oilaviy munosabatlar
mavjudligining natijasi edi. Urug‘lar tabiiy shart-sharoitlari hayot kechirish uchun
qulay bo‘lgan hududlarni, masalan, o‘rmonlar, daryo va ko‘l havzalarining
bo‘ylarini makon qilib joylashishga (o‘troqlashishga) intilganlar. Shunday qulay
maskanlar uchun urug‘lar o‘rtasida urushlar, talashib-tortishishlar bo‘lib
turgan.
Tabiiy qulay maskanlarga ega bo‘lish uchun tez-tez bo‘lib turadigan
urushlar urug‘larning o‘zaro ittifoqlar tuzishiga sabab bo‘lgan. Hududiy yaqinlik,
qon yaqinligi va tillashuv imkoniyatlari asosida urug‘lar birlashib,
fratriyalar-
ni, kuriyalarni (urug‘ ittifoqlarini), bir necha fratriyalar, kuriyalar birlashib
qabilalarni tashkil etardi. So‘ngra, vaziyat taqozo qilganda qabilalar ittifoqi
vujudga kelgan.
Kishilarning bunday katta uyushmalarining, jamoalarining birgalikda-
gi turmush kechirishini tashkil etish u yerda muayyan boshqaruv mavjud
bo‘lishini taqozo qilardi. Boshqaruv ehtiyoji esa ma’lum ijtimoiy hokimiyat
tizimi shakllanishiga sabab bo‘lgan.
Tashqi bosqinchiliklardan himoyalanish, hududni muhofaza etish, ishlab
chiqarish, sug‘orish va dehqonchilik ishlarini unumli tashkil etish, jamoaning
ichki va tashqi aloqalarini olib borish, diniy urf-odatlarni amalga oshirish, ja-
moa a’zolari o‘rtasida vujudga keluvchi nizoli masalalarni hal etish, umuman
urug‘ni, qabilani boshqarish kabi muhim vazifalarni bajarish jamoa a’zolari
orasidan saylab qo‘yiladigan oqsoqollarga yuklatilgan.
Qabila va fratriyalar
oqsoqollar kengashi tomonidan boshqarilardi. Urug‘
tepasida urug‘ning umumiy yig‘ilishida katta hayotiy tajribaga ega bo‘lgan va
ko‘pchilik hurmatini qozongan shaxslardan saylab qo‘yiladigan oqsoqollar yoki
harbiy boshliqlar turardi.
Urug‘chilik tuzumining iqtisodiy munosabatlariga urug‘ ishlarini boshqa-
rish tizimi va ijtimoiy hokimiyatni tashkil etish tartibi mos kelardi. Bu sha-
roitda hokimiyat butun jamiyatga tegishli edi. Hokimiyat jamiyatdan ajratilgan
emas, balki unga muvofiq edi. Birgalikda hayot kechirishning hamma masa-
lalari: ishlab chiqarish faoliyati, urush olib borish, diniy marosimlar o‘tkazish,
kishilar o‘rtasidagi nizolarni hal qilish va boshqalar urug‘ a’zolarining umumiy
yig‘ilishida qarab chiqilar va hal etilardi. Urug‘ a’zolarining majlisi (umumiy
yig‘ilishi) uning oliy hokimiyat organi edi. Oqsoqollar va harbiy boshliqlar hech
qanday imtiyozlardan foydalanmasdilar, alohida boshqarish yoki majbur etish
apparatlariga ega emas edilar va ularning qo‘llaridagi hokimiyat birdan-bir
shaxsiy ma’naviy obro‘lariga hamda barcha urug‘ a’zolarining ularga bo‘lgan
hurmati va qo‘llab-quvvatlashlariga tayanardi. F. Engels bu haqda shunday deb
Do'stlaringiz bilan baham: |