Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

35

I bob.

 Davlat va huquq 

nazariyasining prеdmеti va mеtodi

1) davlat va huquqning rivojlanish qonuniyatlarini va yo‘llarini ochib 

berish;

2) davlat organlarining faoliyati va tuzilishini takomillashtirish;

3) huquqni qo‘llash va qonunchilikni takomillashtirish, qonunlarni siste-

malashtirish va kodifikatsiyalash;

4) huquqni targ‘ib qilish, fuqarolarni Konstitutsiya va qonunlarga hurmat 

ruhida tarbiyalash va boshqalar.

Davlat va huquq nazariyasining funksiyalari

Nazariy bilish 

(evristik) 

funksiyasi

Mafkuraviy-

tarbiyaviy 

funksiyasi

Davlat va huquq nazariyasining funksiyalari

Оntologik 

funksiyasi

Siyosiy 

funksiyasi

Metodologik 

funksiyasi

Тashkilotchilik 

funksiyasi

Аmaliy tajriba 

funksiyasi

Ilmiy bashorat 

qilish funksiyasi

---

36

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

Insoniyat o‘z ibtidosini anglashga uz-

luksiz jiddiy qiziqish bildirib keladi. Oqil 

mutafakkirlar jamiyatning tub mohiyatini 

bilishga, insonning jamiyatdagi o‘rni va ro-

lini belgilashga, taraqqiyot mantig‘ini anglashga intilganlar. «Jamiyat» iborasi 

arabcha so‘z bo‘lib, jam bo‘lish, birlashish, umumiy (ijtimoiy) degan ma’nolarni 

ifodalaydi.

Yer yuzida odamlar paydo bo‘lib, ular jamiyat tarzida birlashgunlarigacha 

juda uzoq tarixiy davrlar o‘tgan. Ilmiy ma’lumotlarga ko‘ra, Yer sayyorasi bun-

dan to‘rt milliard yetti yuz million yil muqaddam Quyosh prototizimida paydo 

bo‘lgan. Materiyaning qonuniyatli o‘zgarishi va rivojlanishi natijasida 

3-3,5 mlrd. yillar muqaddam Yer yuzida hayot paydo bo‘lib, biosfera rivojlana 

boshlagan.Uzoq tarixiy-tadrijiy rivojlanish oqibatida bundan 2 mln. yilcha avval 

inson (homo habilis) paydo bo‘ldi; Dastlabki odam tipi – neoandertal odam edi. 

Bugungi kundan qariyb 250 ming yillar muqaddam odamzotning 

karamanyon 

(kromanon) – yovvoyi odam tipi kelib chiqdi va u hozirdan 35-40 ming avval 

yillargacha mavjud bo‘ldi. 40 ming yillarcha muqaddam hozirgi ko‘rinishdagi, 

fikrlovchi, ya’ni aql ato etilgan inson (homo sapiens) paydo bo‘lgan. Inson-

lar birgalashib turmush kechiradigan, jamiyatni hosil qilgan vaziyat (muhit)  

tarixan ancha keyin yuzaga kelgan. Sayyoramizdagi dastlabki davlat tuzil-

malari, ilk davlatlar (masalan, Misopotamiyada Shumerlar davlati 7-8 ming, 

Qadimgi Misrda – 5-6 ming, Qadimgi Xitoy va Hindistonda 4,5-5 ming yil-

lar avval) 5-8 ming yil ilgari vujudga kelganligini dalillovchi arxeologiya 

ma’lumotlari mavjud.

Insonlarning onli hilqat ekanligi, mehnat qilishga qobilligi, ruhiy-fiziologik 

xususiyatlari va yuksak darajadagi uyushqoqligi tufayli jamiyatni hosil qiladi. 

Jamiyat insonlarning birlashuvi, ittifoqi, uyushmasi sifatida murakkab, serqirra 

ijtimoiy hodisadir. Jamiyat iborasi bir necha ma’nolarda qo‘llanadi: 1) kishilar-

ning iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, madaniy va boshqa maqsad hamda manfaatlari 

asosidagi birlashmalari, uyushmalari (mas., kitob sevarlar jamiyat, dehqon-so-

hibkorlar jamiyati, bilim jamiyati, tabiat himoyachilari jamiyati, xususiy mulk-

dorlar jamiyati va h.k.); 2) insoniyatning muayyan tarixiy taraqqiyot bosqichi-