Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

334

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

keraksiz so‘z va atamalar normativ hujjatlarda hozir ham uchrab turibdi. Nor-

mativ matnda iloji boricha sodda gaplarni qo‘llash lozim. Har qanday nor-

mativ hujjat loyihasini rasman tasdiqlashdan avval umumiy adabiy tahrirdan 

o‘tkazish zarur. Huquq normalarini tuzishda o‘xshash ta’riflar va jumlalar-

ni, «namunaviy konstruksiyalar» va «sxemalar»ni bir xilda izchil bayon etish 

muhim. Turli huquqiy hujjatlarda ifodalangan o‘xshash ko‘rsatmalarni bir xil 

shaklda bayon etish lozim.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasida qonun tili 

muammolarini muhokama qiluvchi komissiya tuzilgan. Komissiya tarkibiga 

deputatlar orasidan malakali yuristlar, tilshunoslar va jurnalistlar kiritilgan. 

Komissiya qonunchilik hujjatlari tilidagi kamchiliklarni o‘rganadi, ularning yuz 

berishi sabablarini aniqlaydi va ularni bartaraf etish yo‘llarini taklif etadi. 

Normativ hujjatlar matnining ixcham va aniq bayon etilishi, ularning 

tushunarliligi qonunchilikda qo‘llanilayotgan atamalarga, ularning aniqligi va 

bir xilligiga ko‘p jihatdan bog‘liq. Normativ hujjatda qo‘llangan har qanday 

so‘z ham atama hisoblanavermaydi. Fikrimizcha, atama – aniq chegara bilan 

ajratilgan ma’lum tushunchani ifodalovchi so‘z yoki bir necha so‘zdan iborat 

iboradir. Atamalarni noto‘g‘ri, noo‘rin qo‘llash normativ hujjatni tushunarsiz va 

ziddiyatli qilib qo‘yishi mumkin.

Huquqiy hujjatlarda atamalarning bir qancha turlari qo‘llaniladi. Ularning 

birinchisi – 

umumiy qo‘llaniladigan atamalar. Ular umumiy foydalaniladigan 

tildan olinadi, o‘zining umumiy e’tirof etilgan ma’nosida qo‘llaniladi va hech 

qanday maxsus ma’noga ega bo‘lmaydi. Mazkur atamalarni faqat ularning 

ma’nosi barchaga tushunarli bo‘lgan, hech qanday e’tiroz tug‘dirmaydigan 

joyda qo‘llash mumkin. Ikkinchi turkum, ya’ni 

maxsus yuridik atamalar 

huquqshunoslikda ishlab chiqiladi yoki qonun chiqaruvchi organ tomonidan 

yaratiladi (masalan, «da’vogar», «sudlanganlik», «surishtiruv» va hokazo). 

Umumiy qo‘llaniladigan atamalardan maxsus yuridik atamalarning ustunligi 

shundaki, ular zarur tushunchani aniq ifodalaydi. Mazkur atamani normativ 

hujjatda birinchi marta qo‘llashda haddan tashqari keng, binobarin, noto‘g‘ri 

talqin qilinishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun ayni vaqtda mazkur atama aniq va tor 

ma’noda qo‘llanilayotganini muayyan tarzda eslatib o‘tish lozim.

Ba’zi hujjatlarda ko‘pincha uchinchi turkumni tashkil etuvchi, ya’ni 

texnika, fan va san’atning turli sohalaridan o‘zlashtirilgan texnik atamalar 

qo‘llaniladi. Huquq normalari jamiyat hayotining turli tarmoqlarini qamrab 

oladi. Har bir sohada huquq normalarini qo‘llash o‘z xususiyatlariga ega. Shu 

bois, normativ hujjatlarni maxsus texnik atamalarsiz tuzish ba’zan juda qiyin 

kechadi. Maxsus texnik atamalar normativ ko‘rsatmalarni yanada qisqa, aniq 

va lo‘nda qilib bayon etishga yordam beradi. Bu esa, ularning yaxshiroq 

---