Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

314

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

gishli sohasi mavjud yoki mavjud emasligiga bog‘liq bo‘ladi. Ayni paytda, 

huquq tarmoqlari ham o‘zlarining hajmi, ijtimoiy munosabatlarga ta’siri 

va umuman huquqiy tartibga solishda tutgan o‘rni bilan farqlanadi hamda 

bu farq ko‘p jihatdan ular tartibga soladigan ijtimoiy munosabatlarning 

mazmuni va ahamiyati bilan belgilanadi. Mustaqil huquq tarmog‘i tashkil 

topishi uchun quyidagi shartlar bo‘lishi lozim: 

– ijtimoiy munosabatlarning o‘ziga xosligi (tur jihatdan birligi);

– bu munosabatlarning hajmi va murakkabligi;

– vujudga kelgan munosabatlarni boshqa huquq tarmoqlari normalari 

yordamida tartibga solishning imkoni yo‘qligi;

– bu munosabatlarni tartibga solishning alohida usulini qo‘llash zarurligi.

Adabiyotlarda huquqning konstitutsiyaviy, ma’muriy, moliyaviy, mehnat, 

fuqarolik, oila, jinoyat huquqi, yer huquqi, qishloq xo‘jaligi huquqi, ekologiya 

huquqi, fuqarolik protsessual, jinoyat-protsessual huquqi va boshqa tarmoqlari 

ko‘rsatiladi.

Shunday qilib, huquq tizimi murakkab, ko‘p qirrali harakatdagi yaxlit 

tuzilma bo‘lib, professor S.S. Alekseev ta’kidlaganidek, quyidagi bir necha 

darajalarni: 

1) alohida normativ qoida tuzilmasini;

2) huquqiy institut tuzilmasini;

3) huquqiy tarmoq tuzilmasini;

4) huquqning yaxlit umumiy tuzilmasini o‘z ichiga oladi.

Ushbu darajalarning hammasi bir butun yaxlit holda ancha murakkab ij-

timoiy tarkibni tashkil etadi. Ayni paytda, huquq tizimi darajalari mantiqan va 

mazmunan o‘zaro bog‘liq bo‘lib, ular bir-birini sabab va oqibat nisbati tarzida 

taqozo etadi.