Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

248

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

XII bob. HUQUQ NORMASI*

1

Huquq normasi instituti yuridik fan-

ning, jumladan davlat va huquq nazariya-

sining fundamental ilmiy kategoriyalaridan 

biri hisoblanadi. Huquq normasi masalalarini 

ilmiy tadqiq etishning muhimligi shundaki, u huquqiy tizimning barcha 

elementlari bilan chambarchas bog‘liq: 

bir tomondan, huquq normasi huquq 

ijodkorligi, shu jumladan qonunchilik jarayonining mahsuli (hosilasi) bo‘lsa, 

ikkinchi tomondan, u huquqni qo‘llash jarayoni orqali amalga oshirilib, ijti-

moiy munosabatlarni huquqiy tartibga solish vositasiga aylanadi, 

uchinchidan, 

huquq normasi huquqiy munosabatlarning andozasi, modeli sifatida maydonga 

chiqadi.

Jamiyatda amal qiluvchi huquq obyektiv voqelik bo‘lib, u huquqiy norma-

lar yig‘indisidan iborat. Huquq normasi milliy huquq tizimining boshlang‘ich 

elementi, uning mazmunini tashkil qiluvchi substansiya (asos) dir. Davlat-

huquqiy ta’limot va amaliyot huquqiy norma va uning ta’rifi borasida ko‘plab 

ilmiy talqinlar yaratgan. Huquqiy tizimning hech bir qismi, biron-bir sohasi 

huquq normasi bilan bog‘lanmagan holda izohlanishi mumkin emas. Shu bois, 

huquqiy normalar huquqiy tizim tabiatiga xos barcha xususiyatlarni o‘zida ifoda 

etadi. Yuridik normalarni tadqiq etishga akademik Sh.Z. O‘razayev, professor-

lar M.H. Xakimov, V.K. Babayev, M.I. Baytin, Z.M. Islomov, P.Е. Nedbaylo, 

A.S. Pigolkin, A.F. Shebanov va boshqalar barakali hissa qo‘shganlar.

Adabiyotlarda huquq normasi, odatda, talab etilayotgan xatti-harakat qoi-

dasi yoki shunday xulq-atvor, faoliyatning o‘lchovi sifatida ta’rif qilinadi. Huquq 

ijtimoiy munosabatlarga ta’sir etuvchi vosita sifatida doimo, muayyan xulq-

atvor, xatti-harakat qoidasi sifatida namoyon bo‘ladi. U analogik (bir-biriga 

o‘xshash) vaziyatlarda huquq subyektlari tomonidan takror-takror qo‘llanishga 

mo‘ljallangan.

Huquq normasini ta’riflashda, avvalo, uning ijtimoiy normalarning bir 

turi ekanligidan kelib chiqish lozim. Ijtimoiy normalar kishilik jamiyati tur-

mush tarzi uchun xos bo‘lib, mazkur normalar odamlar va ularning uyushma-

* 

Ushbu bob Yunusjon Оdilqoriyev bilan hammualliflikda yozilgan.