Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Huquqiy 

munosabatlarning 

subyektlari

2-§.

---

298

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

huquqiy munosabatlarda jamoaviy subyektlar 

yuridik shaxslar sifatida may-

donga chiqadilar. 

O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksida jismoniy va yuridik shaxslar 

ta’rifi berilgan. 

Fuqarolar (jismoniy shaxslar) deganda O‘zbekiston 

Respublikasining fuqarolari, boshqa davlatlarning fuqarolari, shuningdek fuqa-

roligi bo‘lmagan shaxslar tushuniladi. Qonun barcha fuqarolarning teng ravishda 

huquq va burchlarga ega bo‘lish qobiliyatini 

(huquqiy layoqatini) e’tirof etadi. 

Kodeksning 39-moddasida yuridik shaxs tushunchasi bayon etilgan. Unga 

muvofiq, o‘z mulkiga, xo‘jalik yuritishida yoki kundalik boshqaruvida alohida 

mol-mulkka ega bo‘lgan hamda o‘z majburiyatlari yuzasidan javob bera oladi-

gan, o‘z nomidan mulkiy yoki shaxsiy nomulkiy huquqlarga ega bo‘la oladigan, 

majburiyatlarni bajara oladigan, sudda da’vogar va javobgar bo‘la oladigan 

tashkilot 

yuridik shaxs hisoblanadi.

Yuridik shaxsning 

huquqiy layoqati va muomala layoqati bir vaqtda, 

ya’ni u tuzilgan paytdan boshlab vujudga keladi va uni tugatish yakunlangan 

paytdan e’tiboran tugatiladi. Yuridik shaxsning maxsus huquq layoqati uning 

ustavi, nizomi yoki qonunchilik hujjatlari bilan belgilanadi. Yuridik shaxs-

lar mulkdor yoki u vakil qilgan shaxs tomonidan yoxud vakolatli organning 

farmoyishi asosida, shuningdek qonunchilik hujjatlarida nazarda tutilgan tar-

tibda tashkil etiladi. Yuridik shaxslar – davlat, davlat idoralari, jamoat va 

shirkat tashkilotlari, korxona, muassasa va tashkilotlar, xo‘jalik birlashmalari-

dir, ba’zan yakka tadbirkor ham.

Davlat idoralari va nodavlat tashkilotlar quyidagi hollarda huquqiy muno-

sabatlarning ishtirokchisi bo‘ladilar:

a) o‘zlarining hokimiyat yoki qonunda belgilangan vakolatlarini amalga 

oshirish orqali;

b) jamiyat va davlatning ijtimoiy-siyosiy hayotida (faoliyatida) ishtirok etish orqali;

d) xo‘jalik va mulkiy munosabat bilan bog‘liq faoliyatni amalga oshirish 

orqali. 

Davlatning o‘zi to‘lig‘icha huquq egasi bo‘lish holatlari ham mavjud. 

Masalan, 

xalqaro huquqiy munosabatlarda, ya’ni xorijiy davlatlar bilan mu-

loqotga kirishganda; 

davlat-huquqiy munosabatlarda, ya’ni federatsiya bilan 

uning subyektlari o‘rtasida aloqalar amalga oshganda, yoki davlat fuqaroligiga 

qabul qilishda, yoxud davlat o‘z fuqarosiga faxriy unvonlar berganda va h.k.; 

fuqaroviy-huquqiy munosabatlarda, ya’ni davlat mulki bilan bog‘liq munosa-

batlarda, ijtimoiy xususiyatga ega bo‘lgan tarixiy, milliy, ilmiy, madaniy va 

moddiy boyliklarga davlat merosxo‘r (voris) bo‘lgan hollarda; 

jinoiy-huquqiy 

munosabatlarda, ya’ni jinoiy ish bo‘yicha hukm yoki fuqarolik ishi bo‘yicha hal 

qiluv qarori davlat nomidan e’lon qilinadi. 

---