Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Definitiv (ta’rif) normalar – ular huquqiy kategoriya va tushuncha-

larning tavsifini o‘zida mujassamlashtiradi. Bulardan masalan, jinoyat qo-

nunida – jinoyat ta’rifi, ma’muriy qonunda – ma’muriy huquqbuzarlik harakati 

ta’rifi, fuqarolik qonunida – bitimlarning ayrim turlari ta’rifi va hokazolarni 

ko‘rsatish mumkin. Definitiv normalar qonunchilikdagi biron-bir normaning 

mazmunini tushuntirib berishga qaratilgan bo‘ladi. Definitiv normalar huquqiy 

kategoriya va tushunchalarning tavsifini o‘zida mujassamlashtiradi. Masalan, 

O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi 34-moddasida residiv jinoyatning 

mohiyati, ta’rifi ochib berilgan. Definitiv normalar, asosan evristik va yo‘nalish 

beruvchi funksiyalarni bajaradi.

Huquq normalarini huquqiy tartibga solish predmeti bo‘yicha (huquq so-

halari bo‘yicha): konstitutsiyaviy, ma’muriy, moliyaviy, yer, fuqarolik, mehnat, 

jinoyat huquqi va boshqa soha normalariga bo‘lish mumkin. Ma’lum bir ijti-

moiy munosabatlarning sifat jihatidan bir xilligi va nisbiy mustaqilligi ularni 

tartibga soluvchi huquqiy normalarning maxsusligi va ma’lum darajada o‘ziga 

xosligining shartidir, bular jamlangan holda muayyan huquq sohasini tashkil 

etadi.

Huquq normalarini 

moddiy va protsessual  huquq normalariga ajratish 

ham keng tarqalgan. Huquq subyektlarining huquq va majburiyatlari mazmuni-

ni aniqlab beruvchi normalar

 moddiy huquq normalari guruhiga qo‘shiladi. 

Moddiy huquq normalari huquq subyektlarining huquq va burchlari, ularning 

huquqiy holati, huquqiy tartibga solish doirasini mustahkamlaydi. Boshqacha 

aytganda, ular huquq subyektiga unga qanday huquq berilishi va undan nima 

talab qilinishini ko‘rsatib beradi.

Huquqlarni amalga oshirish va majburiyatlarni bajarish, ijro etishning 

tartibini, buzilgan huquqni tiklash jarayonini belgilovchi normalar esa, 

protses-

sual normalar deyiladi. Masalan, Fuqarolik kodeksida fuqarolik-huquqiy mu-

nosabat ishtirokchilarining huquq va majburiyatlari mustahkamlangan bo‘lsa 

(ya’ni, moddiy normalar), buzilgan huquqni tiklash, yetkazilgan zararni qoplashga 

---