Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Huquqni tushunishga tarixiy yondashuv. Huquqni tushunishga 

tarixiy yondashuv XVIII asr oxiri va XIX asr boshlarida mantiqan shakllandi. 

Uning asosiy namoyandalari Gustav Gugo (1764-1844), K. Savin (1779-1861), 

G. Puxta (1798-1846) va boshqa olimlardir. Mazkur yondashuv tarafdorlari 

tabiiy huquqiy ta’limoti hamda qonunchilik hokimiyati organlarining huquq 

yaratuvchi faoliyati natijasida sun’iy ravishda yaratiladigan pozitiv huquq 

g‘oyasini tanqid qiladilar. Ularning fikricha, huquq o‘z-o‘zidan vujudga keladi, 

shu nuqtayi nazardan u tilning kelib chiqishiga o‘xshaydi. Til shartnoma, biror 

shaxs yoki davlat organining ko‘rsatmasi bilan o‘rnatilmagani, xudo tomonidan 

ato etilmagani kabi, huquq ham faqat qonun ijodkorlik faoliyati bilan emas, balki 

xalqning turmush sharoitlari asosida tegishli normalarning tasodifiy shakllanishi 

bilan ham vujudga keladi.

Huquqiy normalarning va institutlarning shakllanishi va taraqqiyoti 

obyektiv rivojlanish natijasidir. Ushbu rivojlanish o‘z-o‘zidan, davr talabi va 

ehtiyojlariga muvofiq amalga oshadi. Shuning uchun insonlar bu jarayonga 

aralashmasliklari lozim. Huquqqa tarixiy yondashuvning mashhur vakili K. Savi-

nining fikricha, milliy ruhning harakati bilan huquq ham tasodifiy rivojlanadi. 

Taraqqiyotning birinchi bosqichida huquq odatlar shaklida namoyon bo‘ladi, 

ikkinchisida huquqshunos olimlar tomonidan ishlov beriladi, bunda u o‘zining 

ildizi – xalqning umumiy e’tiqodi bilan aloqasini yo‘qotmaydi. Xalq ruhi bilan 

sug‘orilmagan huquq jamiyatda yashab keta olmaydi.

Mazkur nazariyaning asosiy g‘oyalari:

– huquq – tarixiy hodisa bo‘lib, til kabi faqat biror kishining kelishu-

vi yoki kimningdir ko‘rsatmasi bilan emas, muayyan tarixiy sharoitdan kelib 

chiqadi va rivojlanadi.

---