Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

huquqni yuridik  

tushunishga asoslanuvchi yurisprudensiya, bu tegishli tarzda davlatning 

yuridik tushunchasini ham o‘zida qamrab oladi; ikkinchisi, huquq va qonunni 

(pozitiv huquqni) aynanlashtiruvchi va 

qonunni legistik tushunishga, o‘zida 

davlatning legistik tushunchasini ham qamrab olishga asoslanuvchi yuris-

prudensiyadir.

Huquqqa legistik yondashuv  yuridik pozitivizm, normativizm kabi 

ko‘rinishlarga ega. Ushbu yondashuvni ingliz muta-fakkirlari T. Gobbs, J. Ostin, 

Germaniyada R. Iering, G. Kelzen, Rossiyada G.F. Shershenevich va boshqalar 

asoslab bergan. Nomlari kayd etib o‘tilgan mutafakkirlar turli tarixiy davrlarda 

yashab o‘tgan bo‘lishlariga qaramay, ular ilgari surayotgan quyidagi holatlar 

ularni o‘zaro yaqinlashtiradi: a) huquq – davlat hokimiyatining mahsuli, hukm-

dorning buyrug‘i, talabi va h.k.; b) davlat huquq bilan bog‘liq bo‘lmagan; 

v) davlat hokimiyati huquq ostida emas, balki undan ustun turadi; g) vujudga 

kelish nuqtayi nazaridan davlat birlamchi, huquq esa ikkilamchidir va h.k.

Huquqqa legistik yondashuv huquqni o‘rganishda ham o‘ziga xos tarzda 

yo‘l tutadi. U huquqni falsafiy talqinlardan, his-tuyg‘u, orzu-istaklar va boshqa-

lardan xoli tarzda tadqiq etish lozimligini uqtiradi. Jumladan, nemis huquqshu-

nosi R. Iering davlat va huquq hodisalarini bilish metodologiyasida tavsiflash, 

tasnif va faktlar talqiniga alohida e’tibor qaratib, huquqiy hodisalarni tarixiy, 

tuzilish hamda funksional jihatdan ko‘rib chiqish lozimligini uqtiradi.

Yuridik pozitivizmning bir shakli hisoblangan normativizmga asos solgan 

avstriyalik huquqshunos G. Kelzen esa, «sof huquq nazariyasi»ni shakllantirish 

maqsadida, pozitiv huquqni barcha unga xos bo‘lmagan hodisalardan toza-

lash lozim deb hisoblaydi. Buning uchun ilmiy bilish predmetining chegarasi 

aniq belgilab qo‘yilishi lozim. Uning fikricha, maxsus va o‘ziga xoslikka ega 

bo‘lgan huquq (ya’ni yurisprudensiya deb ataluvchi fan), bir tomondan, «adolat 

1 

Qarang: Нерсесянц В. С. Из истории правовых учений: два типа правопонимания //Политические и 

правовые учения: проблемы исследования и преподавания. – М., 1978; Шу муаллиф. Право и закон. – М., 1983.

---