Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

41

II bob.

 Davlat va huquqning

vujudga kеlishi

ildizlaridan iborat bo‘lgan. Bu davrning asosiy yutug‘i – ma’noli nutqning 

paydo bo‘lganligidir.

Yovvoyilikning o‘rta bosqichi

da ovqatlar qatoriga baliq qo‘shiladi va olov-

dan foydalanish boshlanadi. Toshdan qurol yasash paydo bo‘ladi. Odamlar iqlim 

va joyga bog‘liq bo‘lmay qoladilar va yer yuzining ko‘pgina qismiga joylasha 

boshlaydilar.

Yovvoyilikning yuqori bosqichi 

o‘q-yoy ixtiro qilingan vaqtdan boshla-

nadi. Ularning doimiy ovqati qatoriga parranda va hayvonlar kiradi. Ov esa 

mehnatning tarmoqlaridan biri bo‘lib qoladi. Guruh-guruh bo‘lib yashashning 

ba’zi alomatlari, yog‘och idishlar, uy anjomlari paydo bo‘la boshlaydi. 

Keyinchalik olov bilan bolta ro‘zg‘or ishlarida keng foydalaniladigan bo‘ladi.

Vahshiylikning quyi bosqichida

 kulolchilik paydo bo‘ladi, hayvonlarni 

qo‘lga o‘rgatish va urchitish hamda o‘simliklarni ekib o‘stirish vujudga keladi. 

Jamiyat taraqqiyotiga tabiiy sharoitlar ta’siri kuchayadi.

Vahshiylikning o‘rta bosqichi 

uy hayvonlarini qo‘lga o‘rgatishdan, 

g‘arbda – ovqat bo‘ladigan ekinlarni sug‘orish vositasi bilan ekish va imoratlar 

uchun quritilgan xom g‘isht hamda tosh ishlatishdan boshlanadi. Bu bosqich 

uchun podalar paydo bo‘lishi va cho‘ponlar qabilalarining shakllanishi xarak-

terlidir.

Vahshiylikning yuqori bosqichi

 temir rudasini o‘rganishdan boshlanib, 

harfli yozuvning ixtiro qilinishi va uning og‘zaki ijodni yozib olish uchun 

qo‘llanishi natijasida sivilizatsiyaga o‘tishga zamin hozirlaydi.

Bu davrlarni umumlashtirib, yovvoyilik – tabiatning tayyor mahsulotla-

rini ko‘plab o‘zlashtirish davri, degan xulosaga kelish mumkin. Vahshiylik – 

chorvachilik va dehqonchilikning joriy etilish davri, insonlarning faol harakati 

va mehnati vositasida tabiat mahsulotlari yetishtirishni ko‘paytirish usullarini 

o‘zlashtirish davridir.

Hozirgi kunda davlat paydo bo‘lishidan oldingi kishilik taraqqiyoti davrini 

yangicha talqin etish (davrlash) ilmiy asoslanmoqda. Ya’ni, qadimgi jamiyat 

taraqqiyotida ikki asosiy bosqich va unga muvofiq keluvchi ishlab chiqarishning 

ikki usulini: o‘zlashtiruvchi iqtisodiyotni (ovchilik, baliqchilik, yig‘ib-terish); 

yaratuvchi, ishlab chiqaruvchi iqtisodiyotni (dehqonchilik, chorvachilik, metal-

ni qayta ishlash, sopol buyumlar ishlab chiqarish) farqlash muhim metodologik 

ahamiyatga molik

1

. Bu tasniflashning birinchi davriga ona urug‘ining rivoj 

topishi, yoyilishi (matriarxat), ikkinchi davri esa otaga bog‘langan avlod 

(patriarxat) mos keladi. Ibtidoiy odamlar o‘zlarini tabiatning uzviy bo‘lagi deb 

bilganlar. Ular faqat tabiat bilan uyg‘unlikda yashay olishlariga ishonganlar. 

1 

Qarang: Теория государства и права / Под ред. В.М. Корельского и В.Д. Перевалова. – М., 

1998. – 34–35-betlar.

---