Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

82

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

Davlat uzoq tarixiy taraqqiyot yo‘lini 

bosib o‘tdi, shu davr ichida u shakllanib, 

rivojlanib, o‘zgarib keldi. Tabiiyki, davlat insoni-

yat taraqqiyotining turli bosqichlarida har xil shakllarga ega bo‘lgan. Davlatni 

uning shakli nuqtayi nazaridan o‘rganish – avvalo, davlat tuzilishi, uning 

asosiy tarkibiy qismlari va ichki strukturasini, shuningdek davlat hokimiyatini 

o‘rnatish va amalga oshirishning asosiy usullarini anglashni nazarda tutadi. 

Aholi hayot tarzini yaxshilash maqsadida turli xil inqilobiy o‘zgarishlar, 

hatto fuqarolik urushlari yoki qo‘zg‘olonlar asosida davlat to‘ntarishlari o‘tkazib, 

o‘ziga qulay bo‘lgan davlat shaklini yaratishga intiladi. Jamiyatning rivojlanishi 

va aholi ongining o‘sishi natijasida davlat shakllari o‘zgarib turadi va takomil-

lashib boradi, bu haqda tarix jonli guvohlik beradi.

Davlatning shakllari muayyan tarixiy sharoitlarga, jamiyatning ijtimoiy 

tuzumiga, jug‘rofiy, iqlim va boshqa sharoitlariga, aholining ijtimoiy tarkibiga, 

siyosiy kuchlar nisbatiga bog‘liq ravishda turli-tuman bo‘lishi mumkin. Zero, 

«har bir davlat betakror ijtimoiy hodisadir. U har qaysi xalq tarixiy va ma’naviy 

taraqqiyotining hosilasidir, uning o‘ziga xos, o‘ziga mos madaniyati rivojining 

natijasidir»

1

.

Davlat shakli haqidagi masala muhim nazariy va amaliy ahamiyatga 

ega. Davlat shakli tushunchasi davlat va huquq nazariyasi fanining predmeti 

sifatida, huquqshunoslikning eng muhim, sermazmun mavzularidan biri bo‘lib, 

uning ma’nosini anglash va izohlashga jiddiy yondashuv talab etiladi. Ushbu 

fikrning tasdig‘i sifatida huquqshunos olim I. Ilin quyidagilarni ta’kidlaydi: 

«Davlat shakli – murakkab va g‘oyat mas’uliyatli masaladir, uni ehtiyotkorlik 

va mutlaqo xolis fikr bilan o‘rtaga qo‘yish zarur. Eng avvalo, davlat shakli 

xalqlar hayotiga daxlsiz bo‘lgan «mavhum tushuncha» ham, «siyosiy chizgi» 

ham emas, balki hayot tarzi va xalq hokimiyatining jonli tashkil etilishidir»

2

.

Xalq o‘z hayot tarzini tushunishi, aynan «shunday» tashkil etilishini ud-

dalashi; shu tuzum qonunlarini hurmat qilishi hamda shu tashkilotga ixtiyoriy 

1 

Karimov I.А. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. – T.: «O‘zbekiston», 1996. – 6-bet.

2 

Ильин И.А. О государственной форме // «Сов.гос. и право», 1991. №11. – 135-bet.