Toshkent 2021 yil Annotatsiya

Biriktirish elementlari o’lchamlari. Olti qirrali bolt, vint va shuruplarning kallaklari hamda olti qirrali gaykaning asosiy o’lchamlari standart tomonidan belgilangan. Bolt, vint, shpilkalarning rezbali uchlari turli ko’rinishda bajariladi (5.14.1-chizma).

Faskasiz Konus faskali Sfera faskali Silindrik uchli

Pog’ona uchli Konus uchli Chuqurcha uchli

5.14.1-chizma

Boltlar. Bolt silindrik sterjendan iborat bo’lib, uning bir uchi kallakli, ikkinchi uchi rezballi bo’ladi (5.14.2-chizma). Bolt kallagining shakli olti qirrail, kvadrat, yarim yumaloq, konus shaklida va kallagining osti kvadratli yoki “murtakli” qilib ishlanadi. Boltlar dag’al aniqlikda, normal aniqlikda tayyorlanadi.

5.14.2-chizma

Boltlarni kallaksimon shakli va o’lchamga, sterjenning shakliga, rezbasining qadamiga, bajarilishi ko’rinishiga va tayyorlanish aniqligiga qarab ajratiladi (5.14.2-chizma). Yuqori aniqlikdagi (A turkum) bolt sirtining tozaligi belgilari (5.14.2-chizma,a), normal aniqlikdagi (B turkum) bolt sirtining tozaligi belgilari

(5.14.2-chizma,b), dag’al aniqlikdagi (C turkum) bolt sirtining tozalik belgisi

(5.14.2-chizma,c) ko’rsatilgan.

Boltning bajarilishiga qarab sterjenda shplint uchun teshik (5.14.2-chizma, b) yoki boltni o’z-o’idan buralib ketmasligi uchun kallagida sim bilan bog’lab qo’yishg mo’ljallangan ikkita teshik (5.14.2-chizma, e) o’yilishi mumkin.

Kallagining o’lchamiga qarab boltlar normal kallakli va kichraytirlgan kallakli bo’ladi. Yarim yumaloq va yashirin kallakli boltlarni kallagi ostida muutakli qilib tayyorlanadi (5.14.3-chizma, b). yarim yumaloq va yashirin kallakli boltlarning kallagining osti kvadratli qilib tayyorlnadi (5.14.3-chizma, b, c, d).

5.14.3-chizma

Boltlarni berilgan sterjen diametriga nisbatan taxminiy o’lchamlarda chizish mumkin (5.14.4-chizma, a). Bolt rezbasining diametri d=20mm berilgan bo’lsa, rezbasininjg nominal diametrik, ya’ni tashi rezbasi 20 mm, ichki rezbasi d1 = 0,85 d=17mm, kallakisining qirralarini qamrab oluvchi aylana diametri D=2d=40mm, kallakisining kalit o’lchami yasash yo’li bilan aniqlanadi yoki 1,73 d olinadi, kallakisining balandligi H=0,7 d=14mm rezbasining uzunligi lo =2d+6=46 mm, faskasi c=0,15d=3mm, bolt kallagi yoqlarining uchidagi burchagi 120° li konus faskasi bilan kesishishdan hosil bo’lgan giperbolalar o’rniga R=1,5d va R=d radiusli aylana yoylarida chiziladi (5.14.4-chizma, b). Boltning uzunligi l (bolt kallakisi H uning uzunligiga kirmaydi) biriktiriladigan detallarning qalinliklariga bog’liq bo’ladi, ya’ni l=H1+H2 +1,3d da chiziladi. H1 H2 –biriktiriladigan ikkita detalning qalinligi.

5.14.4-chizma

Muhandis amaliyotida maxsus boltlardan (tashlma bolt, rim-bolt, poydevor bolti) foydalaniladi. Detallarni tezda siqish va bo’shatishda tashlama boltlardan foydalaniladi va ular uch ko’rinishda tayyorlanadi: yumaloq kallakli bolt, shplintga mo’ljallangan teshikli yumaloq kallakli bolt, vilkali bolt (5.14.5-chizma, a, b, c). tashlama boltlar B va C aniqlikdagi turkumda tayyorlanadi.

5.14.5-chizma

B turkum aniqlikdagi, 1-bajarilishdagi, rezbasining diametri 6 mm dagi, qo’yim maydoni 6g dagi, uzunligi 32 mm dagi, mustahkamliki turkum 3.6 dagi, po’latdan, qoplamasi 0,1 qalinligi 6 mkm dagi tashlama boltning belgilanishiga misol: bolt B.6m-6gx32.36.C.016.

Yuklarni ko’tarish va tushirishda ishlatiladigan rim-boltlar, qurilish konstruksiyalarini mustahkamlash uchun poydevorga betonlanadigan boltlar diametri 12 mmdan 140 mmgacha tayyorlanadi.