Тошкент-2021 3 Январь 2021 10-қисм Тошкент январь 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Январь 2021 10-қисм
Тошкент
- jamiyatda imkoniyati cheklangan bolalar va o‘smirlarga nisbatan do‘stona va mehr-muhabbatli 
munosabatni shakllantirishdir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Abdullaeva Q. va boshq. 2-sinfda o‘qish darslari. –T.: O‘qituvchi, 2009. – 266 b.
2. Umarova M, Sh.Hakimova. O‘qish darslari (3-sinf uchun). –T.:Cho‘lpon, 2008. – 126 b.
3. G‘ulomova X., Yo‘ldosheva Sh., Shermatova U. 4-sinfda ona tili darslari. –T.: O‘qituvchi, 
2003.
4. Qosimova Q. ―2-sinflarda ona tili darslari, T. ―O‘qituvchi, 1998 yil.
5. G‘afforova T., G‘ulomova X. 1-sinfda o‘qish darslari. –T.:Sharq, 2003. 126 b.
6. Jumaev M.E Matematika o‘qitish metodikasi T.: Turon iqbol 2016. 426 b.

---

150
Январь 2021 10-қисм
Тошкент
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA ASOSIY MATEMATIK TUSHUNCHALARNI 
SHAKLLANTIRISHNING INTERAKTIVLIK METODLARI
D.Sayfiyeva. 
Navoiy viloyat Qiziltepa tumaniga 
qarashli 8 umumiy o‘rta ta’lim 
maktani Boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi
Boshlang‘ich matematika o‘qitishning asosiy vazifalaridan biri o‘quvchilarda asosiy matematik 
tushunchalarni shakllantirishdir. 
Tushuncha - bu predmet to‘plamlarining muhim, umumiy belgilari to‘g‘risidagi fikrdir. 
Tushuncha o‘quvchilarda predmet va haqiqiy olam hodisalarining hissiy obrazlari bo‘lgan 
tasavvurlarni umumlashtirish asosida vujudga keladi. 
Masalan: to‘g‘ri to‘rtburchak formasiga ega bo‘lgan har xil predmetlarni - taxtacha, qog‘oz 
varag‘i, stol usti, g‘isht yoki gugurt qutisi va shunga o‘xshashlar, badan, muskul sezgilari orqali 
idrok qilish bilan, o‘quvchilar to‘g‘ri to‘rtburchak to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘ladilar.
Bu predmetlarning qanday materialdan tayyorlanganligini ularning og‘irligi, rangi va boshqa 
xossalarini e’tiborga olmay, bu tasavvurlarni taqqoslab o‘quvchi uning umumiy, muhim xossalarini 
umumlashtiradi. Bu tekis figuralarda 4 tomon, 4 ta to‘g‘ri burchak borligini aniqlaydi.
Bu misoldan ko‘rinadiki, geometrik tushunchalarning shakllanish usullaridan biri qaralayotgan 
predmelar to‘plamiga mos bo‘lmagan har xil belgilarni chiqarib tashlab, umumiy, muhim, belgilarni 
saqlab olishdan iboratdir.
Bunda o‘quvchilar o‘qituvchi rahbarligida ayrim xususiy ko‘rinishlardan boshlab tekis 
geometrik figuralar to‘plamini qarashlari mumkin.
Kvadrat - to‘g‘ri to‘rtburchak- parallelogramm - qavariq to‘rtburchak -ixtiyoriy to‘rtburchak 
yoki teskarisi.
Hamma to‘rtburchaklar to‘plamidan qism to‘plami bo‘lgan qavariq to‘rtburchaklarni ajratish, 
bundan esa uni qismi bo‘lgan parallelogramm, undan to‘g‘ri to‘rtburchak va oxirida kvadratni 
ajratish mumkin.
Bu tushunchalar orasida bog‘lanish tushunchalar ta’rifida uning yaqin turi va ko‘rinishi farqlarini 
ko‘rsatish bilan ifodalash mumkin.
Masalan: kvadratni hamma tomonlari teng bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak sifatida ta’riflash 
mumkin. To‘g‘ri to‘rtburchak - hamma burchaklari teng parallelogramm sifatida, parallelogramm 
esa - qarama-qarshi tomonlari parallel qavariq to‘rtburchak sifatida ta’riflash mumkin.
Ko‘rsatilgan usul bilan tushunchalarning shakllanishidan tashqari predmetlar orasidagi 
munosabatni aniqlash ham mavjuddir.
Masalan: geometrik forma tushunchasi yuqoridagi usul bilan vujudga kelishi mumkin emas. 
Boshqa matematik tushunchalar qaralayotgan ob’ektlar orasidagi munosabatlarni o‘rnatish bilan 
shakllanadi.
Masalan: kesmaning uzunligi tushunchasi kesmalarning ekvivalentlik munosabatlarini o‘rnatish 
(ustma-ust qo‘yganda mos tushuvchi kesmalar ekvivalent deyiladi).
Kesmaning uzunligini o‘zaro ekvivalent bo‘lgan kesmalar sinfida harakterlaydigan 
umumiylikdir. “Natural son” tushunchasi ham chekli to‘plamlar orasida ekvivalent munosabatlar 
o‘rnatish orqali hosil qilinadi. Natural son chekli to‘plamlarni harakterlovchi umumiylik sifatida 
qaraladi.