Тошкент-2021 3 Январь 2021 10-қисм Тошкент январь 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Январь 2021 10-қисм
Тошкент
birimizga ilmiy jarayonda to‘g‘ri va aniq ishlashga, real va obyektiv fikrlash va tasavvur qilishga 
yordam beradi. Leksikografiya deb leksikologiyaning lug‘atlar tuzish nazariyasi va amaliyoti 
bilan shug‘ullanuvchi qismiga aytiladi. Lug‘atlar turli maqsadlarda tuziladi va ularni o‘rganish, 
o‘z tilining imkoniyatlarini to‘laroq egallashda, savodxonlikni oshirishda, nutq madaniyatini 
yuksaltirishda muhim rol o‘ynaydi. Lug‘atlarni o‘rganishning ahamiyati shundaki, lug‘atlar 
bizning so‘z boyligimizni kengaytiradi. 
Leksikografiya boy tajribaga ega bo‘la borgan sari uning ham fan sifatida o‘z nazariyasi 
shakllanmoqda. Lug‘atlar oldiga qo‘yiladigan talablarning rang-barangligi lug‘at turlarining 
xilma-xilligi bu sohaning kelajagi porloqligidan darak beradi. Ona tiliga davlatimiz rahbari katta 
e’tibor bilan qarayotgan paytda tilni o‘rganish uchun eng muhim vosita bo‘lgan leksikografiyani 
rivojlantirish tilshunos olimlar hamda yurtimizda xizmat qilayotgan barcha ona tili va adabiyot 
o‘qituvchilari uchun birinchi galdagi vazifa deb o‘ylayman. Chunki o‘quvchi hadeb tilga oid 
grammatik qoidalarni yodlab olsa-da, ularning aksariyatining nutqida no‘noqlik borligi salbiy 
holatdir. Shu maqsadda nashrdan chiqarilayotgan “Ona tili” darsliklarini tilga oid qoidalardan 
cheklangan holda ko‘proq og‘zaki va yozma nutqqa bo‘lgan e’tibor kuchaytirildi. Masalan, 
2019-yilda nashr etilgan 8-sinf darsligidagi mashqlarda radionutqlarni uchratish mumkinki, bu 
albatta, o‘quvchilarning nutqlari ravon bo‘lishiga zamin bo‘la oladigan omillardan hisoblanadi. 
O‘quvchilar bu yangilikka qiziqishmoqda. Yangilik sifatida kiritilgan bu radionutqlarda 
o‘quvchilar ham axborot texnologiyalaridan foydalanishadi, ham turli so‘zlardan foydalanish 
ko‘nikmalariga ega bo‘lishadi. Og‘zaki va yozma nutqning rivojlanishida lug‘atlar tayyor 
vosita hisoblanadi. Nutqda bir so‘zni takror ishlatgandan ko‘ra uning sinonimlarini qo‘llash 
nutq ko‘rkini oshiradi hamda tinglovchilarga yoqadi. “O‘zbek tilining ma’nodosh so‘zlar o‘quv 
lug‘ati” Otabek Shukurov va Bashorat Bahriddinova tomonidan ancha yillar oldin tuzilgan 
bo‘lsa-da, maktab o‘quvchilari bunday lug‘at tuzilganidan bexabar bo‘lishi mumkin. Bunday 
o‘quv lug‘atlarining ahamiyati haqida o‘quvchilarga sekin-asta tushuntirib borsak, ularning o‘zi 
shunga qiziqishlari rivojlana boradi. Albatta, bunda hamma o‘quvchini qamray olmasligimiz 
mumkindir, lekin ularning safini ko‘paytirish o‘z qo‘limizda. Bunda tizimli bosqichni ishlab 
chiqish joizdir. Ta’limning rivoji uchun muhim bo‘lgan ona tiliga e’tibor kuchayib borayotgan 
bir vaqtda o‘zbek tilining jonkuyarlari o‘z imkoniyatlaridan unumli foydalangan holda birgalikda 
harakat qilishlari muhim qadamdir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Shukurov O, Bahriddinova B. O‘zbek tilining ma’nodosh so‘zlar o‘quv lug‘ati. – T.: 2006.
2. Qodirov M, Ne’matov H, Abduraimova M, Sayfullayeva R, Mengliyev B. Ona tili. Umumiy 
o‘rta ta’lim maktablarining 8-sinfi uchun darslik. – T.: Cho‘lpon, 2019.

---

122