Тошкент-2021 3 Январь 2021 10-қисм Тошкент январь 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Январь 2021 10-қисм
Тошкент
Badiiy asar tahlilida asarda harakatlanuvchi personajlar tizimi kompozitsiyasiga alohida diqqat 
qaratish kerak bo‘ladi. Personajlarning o‘zlarini tahlil qilishga emas, balki aynan ular o‘rtasidagi 
bog‘lanish va munosabatlar tizimi, ya’ni kompozitsiyani tahlil qilishga alohida e’tibor berish 
maqsadga muvofiqdir.
Adabiyotlar:
1. Mirqosimova M. O‘quvchilarni adabiy-estetik tahlilga o‘rgatish. –T.: O‘qituvchi, 1994. 
2. Mirqosimova M., Usmonova O. Badiiy asar tahlili vositasida o‘quvchilar ma’naviyatini 
yuksaltirish usullari. –T.: 2012

---

114
Январь 2021 10-қисм
Тошкент
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA MATEMATIKADAN OG‘ZAKI HISOBLASHNI 
RIVOJLANTIRISH USULLARI
Raximboyeva Malika Rustamovna, 
Bekchanova Barno Egamberganovna 
Xorazm viloyati Shovot tuman 38-maktabning 
boshlang‘ich fani o‘qituvchilari 
Telefon:[phone] [e-mail], 
[phone]
Annotatsiya: Ushbu maqola boshlang‘ich sinflarda matematikadan og‘zaki hisoblashni 
rivojlantirish usullari haqida so‘z yuritilgan.
Kalit so‘zlar: Og‘zaki hisoblash, yig‘indi, ko‘paytma, bo‘linma, arifmetik amallar, 
distrebutevlik qonuni.
Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilar og‘zaki hisoblash bilimini shakllantirish hozirgi zamon 
o‘qitish metodikasida yangi texnologiyani joriy etishni asosiy masala qilib qo‘ymoqda. Lotin 
yozuviga asoslangan matematika darsliklarimizda ayniqsa, yuz ichida, ming ichida arifmetik 
amallar bajarish jarayoni o‘quvchilarni fikrlash qobiliyatlarini o‘stiradigan, ijodiy qobiliyatini 
aniqlaydigan holatdir. Yig‘indidan, ko‘paytmaga o‘tish qoidasi, ko‘paytma, bo‘linma tushuncha-
lari, ularning komponentlari orasidagi munosabatlarni mukammal o‘zlashtirishni talab etadiki, 
bu yuqori sinf matematika fanidan oladigan bilimini mustahkamlash asosi bo‘lsin. Boshlang‘ich 
sinflarda eng qulay usul bilan hisoblash masalasi arifmetik amallar bajarishning asosiy tayanchi 
hisoblanadi. O‘qituvchi darslikdagi materiallar bilan cheklanib qolmasdan balki ijodiy fikrlay-
digan materiallar bilan darsni boyitish maqsadga muvofiqdir. Masalan, 10, 100, 1000 ichida 
ko‘paytirishni turli ko‘rinishlaridan foydalanish o‘quvchilarni qiziqishini oshiradi. 
68·5 = (34·2) · 5 =34· (2·5) = 34·10 =340 
68·50= 34·100=3400 
Qo‘shishning distrebutevlik qonuniga ko‘ra: 
17·50= (16+1) ·50= 16·50+1·50=800+50 = 850 
Sonlarni bo‘lish texnikasiga ko‘ra: 
135:5= (135·2) : (2·5) =270:10=27 
2250:50=4500:100=45 
O‘quvchilar diqqatini og‘zaki va yozma ko‘paytirishga jalb etish zarurki, bunda o‘quvchilar 
qiziqishi ortib borsin. 
24·25 = (6·4) · 25= 6· (4·25) = 6·100=600 
Bunda imkon boricha qisqa holat tanlashga intilish zarur: 
24·25=(24:4) ·(25·4) = 6·100=600 
Ko‘paytirishning qavslardan foydalanish holatlari juda ham qiziqarlidir: 
37·25=(36+1)·25=36·25+25=900+25=925 
35·25=(36-1)·25=36·25-25=900-25=875 
38·25=(36+2)·25=36·25-2·25=900+50=950 
25 ga ko‘paytirishning og‘zaki usulini 24 va 26 ga ko‘paytirishni (25-1) va (25+1) ifoda bilan 
almashtirish maqsadga muvofiqdir. 
(Bu chorak, bo‘lak, ulushlar tushunchasini o‘tganda zarur bo‘ladi.) 
Masalan: 36·26=36·(25+1)=36·25+25+36·1=900+36=936 
36·24=36·(25-1)=36·25-36·1=900-36=864 
25 ga bo‘lish esa, 5 ga bo‘lish qoidasidek bajariladi. Yuqoridagi hisoblashlarga teskari 
hisoblashlarni bajarish bilan mustahkamlaymiz. 
Bo‘luvchini 2 ga, 4 ga ikki martalab ko‘paytirish bo‘lgan hollar uchun xonalarni nollar bilan 
to‘ldirish qoidalariga asoslanadi: 
225:25=(225·2): (25·2) yoki (225·4): (25·4)=900 : 100=9 
Agar 9,99 va 999 ga ko‘paytirish kerak bo‘lsa, u holda eng qulay usulda hisoblash qoidasiga 
ko‘ra (10-1), (100-1), (1000-1) ko‘rinishlarda distrebyuterlik qonuniga ko‘ra: 
678·9=678(10-1)=6780-678=6102
577·99=577(100-1)=57700-577=57123 

---

115