|
Февраль 2021 7-қисм
Тошкент
CHO‘LPON IJODINI O‘RGANISHNING MA’NAVIY-MA’RIFIY AHAMIYATI
Imomboyeva Muborakxon Pazlitdinovna
Sulaymonova Zulfiya Pazlitdinovna
Namangan viloyati Yangiqo’rg’on tumani
28-maktab ona tili va adabiyot fani o’qituvchilari
Tel: (99)-985-00-94
Annotatsiya: Ushbu maqolada istiqlol kuychisi Cho`lponning ijodi va tashabbuskorliklari
haqida so`z boradi. Shoir jamiyatimizning eng dolzarb muammosi bo‘lgan til va imlo masalalariga
ham katta e’tibor bilan qaragani va uning she`riyatiga nazar tashlaymiz.
Kalit so‘zlar: Istiqlol kuychisi, xalq dushmani, alif, he, jonlantirish, ijodiy laboratoriya, vatan
timsoli, badiiyat, seminar.
Adabiyot o‘qituvchisi o‘z faoliyatida millatimizning ma’naviy boyliklari hisoblangan, shu
xalqning o‘tmish hayoti, g‘ami va qayg‘usi, buguni va kelajagi, ruhiyat olami va insoniy qiyofasi
ifodalangan san’at va badiiyat manbalaridan foydalaniladi. Mustaqillik tufayli bugungi kunda
maktab o‘quvchilari mumtoz adabiyotning yaqin davrlarigacha o‘rganilmagan namunalarini,
“xalq dushmani” deya asarlari ta’qibga uchragan adiblar merosini, zamondosh yozuvchilarimiz
hayoti va ijodidan ayrim lavhalarni dastur sirasida o‘rganib kelmoqdalar. Istiqlol tufayli
Cho‘lponning “Buyuk hizmatlari uchun” oliy mukofoti bilan taqdirlanishi mustaqillik yillarida
tarixiy adolatning tiklanganligidan dalolat beradi.
Uning asarlarini o‘rganishimizning ahamiyati katta. Jumladan, Cho‘lpon 1924- yilda yozilgan
“Besh yuz yil” maqolasida o‘zbek adabiyotchilari ichida birinchi bo‘lib Alisher Navoiyning daho
san’atkor ekani to‘g‘risida mulohaza yuritadi.
Alisher Navoiy timsolida jahon madaniyati xazinasiga juda katta hissa qo‘shganini ta’kidlaydi.
Cho‘lpon o‘tgan asrning 20-yillarining eng dolzarb muammosi bo‘lgan til va imlo masalalariga
ham katta e’tibor bilan qaradi. 1921-yil 20-dekabrda
Toshkentning “Turon” binosida birinchi imlo kengashi bo‘lib o‘tdi. O‘qituvchilar, ziyolilar
o‘z fikrlarini bildirdilar. Cho‘lpon ham “Qizil bayroq” gazetasining 1921- yil 11- yanvarida
“alif” (Abdul) “he” (Hamid) imzo bilan o‘z munosabatini bildirdi. Bu tabiiy, chunki til va imlo
masalasini hal qilmasdan turib, xalqni savodxon qilish mumkin emasligini shoir juda yaxshi
tushunar edi. U alifboni tartibga keltirish, unli va undoshlar uchun belgilar ajratish, arab va fors
so‘zlari yozilishiga aniqlik kiritish, unlilar sonini belgilash kabi qator muammolar bo‘yicha fikrlar
bildirdi. Cho‘lpon va uning maslakdoshlari harflarni to‘rt shakldan bir shaklga keltirish g‘oyasini
olg‘a surdilarki, bu o‘lkamizda savodsizlikni bitirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. O‘quvchilar
harflarni ikki-uch hafta ichida qiynalmasdan o‘rganib ola boshladilar.
Cho‘lpon bundan 80-yillari lotin yozuviga o‘tishimizni bashorat qilgan edi. Shoirning bashor-
ati ro‘yobga chiqdi. Biz hozir shoir bashorat qilgan lotin yozuviga o‘tdik. Cho‘lponning har
bir she’ri kishini fikrlashga chorlaydi, tuyg‘ularini charxlaydi. U yosh avlodga, xalq ommasiga
Vatanni sevish va e’zozlashni, unin go‘zalliklarini his qilishni o‘rgatdi. Shoirning fikricha, Vatan
“Oydanda go‘zaldir, kundanda go‘zal”.[1,381] Shoir vatan timsolini murakkab ma’nolar, fikrlar
ichiga yashiradi.
Adabiy ta’lim jarayonida Cho‘lpon she’riyatini talqin va tahlil qilishning metodik jihatlariga
e’tiborni tortsak, avvalo mustaqillik davrida badiiy asarlarni estetik tamoyillarga tayanib o‘rganish
hamda baholash bosh mezonga aylanganligini yana bir bor ta’kidlash lozimligini his qilamiz.
Yozuvchi hayoti va faoliyati haqida o‘quvchilarga ma’lumot berish jarayonida uning ijodiy
qiyofasini o‘quvchi ko‘z o‘ngida jonlantirish, ijodiy laboratoriyasiga olib kirib, yaratgan badiiy
merosini badiiyat talablari asosida tahlil-u tadqiq etish malakasini shakllantirish adabiy ta’limning
bosh maqsad-muddaolaridan birini tashkil etadi. Adabiyot darsliklaridan o‘ta ixcham va lo‘nda
ma’lumotlar joy olgani, o‘quvchilar bu ma’lumotlar orqali ijodkor haqida umumiy tasavvurga
ega bo‘lib, asarlarini o‘rganish jarayonida o‘z tasavvurlarini mukammallashtirib borishi nazarda
tutilganligini qo‘llab-quvvatlash lozim. Shu bilan birga o‘quvchi ko‘z o‘ngida yozuvchining ijodiy
qiyofasini to‘la jonlantirish, ijodiy laboratoriyasiga olib kirish usullari ko‘pchilikni o‘ylantirmoqda.
Adabiyot o‘qituvchilari aksar hollarda an’anaviy yo‘ldan borib, ijodkor tarjimai holiga oid
qisqa ma’lumot berib, darsda ko‘zda tutilgan asarlarni o‘qib o‘rganishga kirishadilar. Holbuki, bu
34
Do'stlaringiz bilan baham: |
