21
Апрель 2021 10-қисм
Тошкент
TASAVVUF VA O‘Z-O‘ZINI RIVOJLANTIRISH TARAQQIYOTNING MUHIM OMILI
Bobojonov Maqsadbek Ulug‘bekovich
Xorazm viloyati , Urganch tumani
15- son umumiy o‘rta ta’lim
maktabining amaliyotchi psixologi
Tobora globallashayotgan dunyoda avj olib borayotgan demokratlashtirish jarayonlari
kuchayib bormoqda. Bu taraqqiyotning eng muhim manbai sifatida e’tirof etilayotgan bir
paytda, dolzarb muammo sifatida texnik taraqqiyotning inson ustidan ham hukmronga aylanib
borayotganligi turibdiki, bu endi hech kimga sir emas. Agar taraqqiyot shu yo‘sinda ketadigan
bo‘lsa, inson o‘z nafsiga qul bo‘lib, tayyorga-ayyor bo‘lib boraversa,
uning uchun barcha
sharoitni o‘sha texnik taraqqiyot amalga oshirishda davom etsa va bundan manfaatdor bo‘lgan
katta koorporatsiya va kompaniyalar o‘z hissalarini qo‘shaversa, unda kelajakda qanday vaziyat
yuzaga keladi? degan savol tug‘iladi. Xo‘sh, bu muammoga qanday yondoshish kerak? Bu
savollarga javob shuki inson o‘zining cheksiz imkoniyatlaridan o‘z tafakkurini kuchaytirib
foydalanishi kerak. Ya’ni insonda insoniy va hayvoniy mayl bo‘lib, bunda qalb insoniy istakka
kirsa, aqlga ergashish hayvoniy istakka kiradi. Unga ko‘ra ularni muvozanatini tafakkur
yordamida belgilash mumkin. Chunki tafakkur hamma narsani xolisona va oqilona baholaydi.
Har qanday taraqqiyotga xoh u texnik, xoh insoniy bo‘lsin tafakkur va ma’rifat orqali erishiladi.
Bizning asrimizda davlatlardan inson imkoniyatlariga beshik bo‘lish va bo‘laolish talab etiladi.
Ba’zan inson imkoniyatlaridan notog‘ri foydalanilgan, masalan G‘arb davlatlari taraqqiyotning
texnik usulini bosib o‘tib, oqibatda juda ko‘plab ma’naviy inqirozlarni:
oila institutining dars
ketishi, turli ruxiy kasalliklar avj olishi, munosabatlarning salbiylashuvi va boshqalarni keltirib
chiqarishdi. Sharq xalqlarida esa bu narsa asosan an’analarga hurmat, oilaning mustahkam
bo‘lishi, mehr-oqibat va boshqa ko‘rinishlarda roy berdi. Bunga sabab qilib Sharqda azaldan
rivojlangan falsafani keltirish mumkin. Ya’ni
ilm Misrda, falsafa Hindistonda paydo bo‘lgan
bo‘lsa, ularni birlashtiruvchi amaliyot Markaziy Osiyoda paydo bo‘lgan deb manba’larda
ko‘rsatigan.
O‘zbek xalqida azaldan inson imkoniyatiga beshik bo‘lib kelayotgan tizim, tasavvuf bor
ediki, bu haqiqiy amaliy falsafa edi. Tasavvuf nima? degan savol tug‘ilishi mumkin. Tasavvuf –
bu insonni o‘zligini anglashni, uni rivojlantirish va yuksak ma’qomlarga chiqarishni ko‘zlovchi
yo‘ldir. Tasavvuf
allomalari Ahmad Yassaviy, Najmiddin Kubro, Bahouddin Naqshband,
shuningdek uni
qabul qilgan Alisher Navoiy, sohibqiron Amir Temur kabilarni e’tirof etish
zarur. XVII-XX asr G‘arb falsafasinig rivojlanishida tasavvuf allomalarining asarlari beqiyos
manbaa bo‘lib hizmat qilgan. Tasavvuf va falsafa o‘rtasida o‘xshashlik va farqlar mavjuddir.
Tasavvufda butun va bo‘lak munosabati mavjud bo‘lib, butun Ollohga qiyoslansa, bo‘lak ya’ni
qismlar barcha Ilohdan tashqari bo‘lgan narsalarga qiyoslanadi. Bunda butun o‘zini
tashkil
qilgan bo‘lakdan katta, shu bilan birga bo‘lak butunning ajralmas qismi yoki davomidir.
Bo‘lak butunning barcha imkoniyatlariga ega va uning vositasida jamlangan butun ham huddi
shundaydir. Bu falsafada “substansiya”(asos) deb ataladi. Falsafa ilmiyligi sababli o‘zining bir-
biridan farq qiluvchi qarashlariga egadir. “Gologramma” tushunchasi fanda mavjud bo‘lib, bu
bir butun narsaning o‘zini tashkil etgan har bir bo‘lakda namoyon bo‘lishidir. Masalan dengiz
yulduzining bir qismi kesib olinsa, kemtik qayta tiklanadi. Bundan tashqari, o‘sha joydan yangi
yulduz o‘sib chiqishi mumkin. Chunki uning har zarrasida irsiy kod mavjud. Bu holat 1947-yili
Denis Garbor tomonidan aniqlanib, u bu kashfiyoti uchun Nobel mukofoti olgan.[3.5]
Albert Eynshteyn “nisbiylik nazariyasini” yaratib, 1921-yilda Nobel mukofotini olgan. Unga
ko‘ra barcha narsa nisbiy va yorug‘lik nuri bundan mustasno bo‘lib, har qanday modda energiyadan
iboratdir. Ya’ni jism energiyasi uning massasini yorug‘lik tezligi kvadratiga ko‘paytmasiga
teng edi(E=mc2).[5]Koinotning yaratilishi bilan bog‘liq bo‘lgan “Katta portlash” nazariyasiga
ko‘ra esa, koinot kengayib borayotganligi isbotlangan, ammo u o‘zining
chegarasiga yetgach
qisqarishni boshlaydi va bu endi “Buyuk muzlik davri”ni keltirib chiqaradi deb hisoblashadi.
Chunki qisqarish moddaning bir-biridan uzoqlashishi va bu esa o‘z-o‘zidan muzlik davrini
keltirib chiqaradi deb tushintiriladi. G‘arb butun imkoniyatlarni texnik taraqqiyotga qaratmoqda,
buning uchun katta-katta mablag‘lar sarflanmoqda oqibatda esa tabiiy muhitning yomonlashuvi
va eng yomoni begonalashuv kabi psixologik illatlar kelib chiqmoqda.
