Тошкент-2021 3 Апрель 2021 10-қисм Тошкент апрель 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Birinchidan,
diqqat qaratilgan narsani yaxshi idrok qilish uchun unga muvofiqlashishga urin-
ishdan iborat harakatlar (tikilib qarash, quloq solish) qilinadi. 
Ikkinchidan
, ortiqcha harakatlar to‘xtaydi. Jiddiy diqqatning xususiyatlaridan biri qimirla-
masdan jim turishdir. Masalan, auditoriyadagi jimlik diqqat vaqtidagi harakatsizlik natijasi bo‘lib, 
bu jimlik o‘quvchilar o‘qituvchini zo‘r e’tibor bilan tinglashayotganini anglatadi. 
Uchinchidan,
kuchli diqqat paytida o‘quvchining nafas olishi sekinlashib va pasayib qoladi. 
Demak, diqqat paytida organizm reseptorlari alohida holatda bo‘ladi. Ammo, bu holat diqqat-
ning faqat tashqi ifodasi bo‘libgina qolmay, balki uning ma’lum yo‘nalishi va barqarorligini saqlab 
turuvchi shartlardan biri hisoblanadi. 
O‘quvchi ayrim narsalarga o‘z diqqatini ongli ravishda o‘zi xohlab qaratsa, boshqa bir narsalar 
diqqatni beixtiyor ya’ni bizning xohishimizdan tashqari jalb qiladi. O‘quvchi psixik faoliyatining 
muayyan ob’ektga yo‘naltirilishi va to‘planishiga qarab diqqat ixtiyorsiz, ixtiyoriy va ixtiyoriydan 
so‘nggi diqqat turlariga bo‘linadi. Ixtiyorsiz diqqat deb, to‘satdan ta’sir qilgan biror sabab tufayli 
bizning xohishimizdan tashqari hosil bo‘ladigan diqqatga aytiladi. 
Odamning ko‘z o‘ngida paydo bo‘ladigan juda yorqin rangli narsalar, o‘zining tashqi ko‘rinishi 
jihatidan odatdagi narsalardan keskin farq qiluvchi predmetlar, to‘satdan paydo bo‘lgan qattiq to-
vush, biror narsaning keskin harakati va shu kabilar ixtiyorsiz diqqatni yuzaga keltiruvchi sabablar 
bo‘lishi mumkin. Masalan, dars paytida to‘satdan uchib o‘tgan samolyotning qattiq tovushi ham-
maning diqqatini beixtiyor o‘ziga jalb qiladi. Ixtiyorsiz diqqat odamning har turli ehtiyojlari va 
qiziqishi bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan diqqatdir. Shuning uchun ham ayni chog‘dagi ehtiyojlar-
imiz, qiziqishlarimiz bilan bog‘liq bo‘lgan narsalarning ta’siri ixtiyorsiz diqqatga sabab bo‘ladi. 
Ixtiyoriy diqqat deb-oldindan belgilangan qat’iy bir maqsad asosida va ongli ravishda diqqa-
timizni ma’lum bir narsa va hodisalarga qaratishimizga aytiladi. 
Odamning ko‘pchilik faoliyatlari asosan ixtiyoriy diqqatning ishtiroki bilan amalga oshiriladi. 

---

37