Тошкент 2020 Ўбекистон республикаси олий ва ўрта махсус

Назорат саволлари
1. Электр сиғими деб қандай физик катталикка айтилади ва у қандай
бирликларда ўлчанади?
2. Конденсатор қандай асбоб, унинг вазифаси нимадан иборат?
3. Конденсаторларни кетма-кет ва параллел уланганда натижавий сиғим
қандай формулаларга кўра топилади?
4. Конденсаторнинг ўзгарувчан токка нисбатан қаршилиги (сиғимий
қаршилик) қандай аникланади?
5. Ясси конденсаторнинг сиғимини аниқлаш формуласини келтириб чиқаринг.
6. Нима учун сиғимни ўлчашда ўзгарувчан токдан фойдаланилади?
7. Конденсаторнинг номаълум сиғимини кўприк усулда аниқлаш
формуласини келтириб чиқаринг.


Адабиёт
1. Назаров Ў.Қ. «Умумий физика курси» 2-қисм (Электр ва электромагнетизм) Тошкент, «Ўзбекистон», 2002 йил.
2. Сафаров А.С. «Умумий физика курси» (Электромагнетизм ва тўлқинлар), Тошкент, «Ўқитувчи», 1992 йил.
3. М.Исмоилов, П.Хабибуллаев, М.Халиулин «Физика курси» «Ўзбекистон», Тошкент, 2000 йил.
4. Ҳайдарова М.Ш., Назаров Ў.Қ. «Физикадан лаборатория ишлари»,
Тошкент, «Ўқитувчи» 1989 йил.
Лаборатория Иши №10


Уистон кўпригидан фойдаланиб қаршиликларни аниқлаш
Тажрибалар мақсади:
-Уистон кўприги учун ноль методни тушинтириш;
-Қаршиликларни юқори аниқлик билан ўлчаш.
-Уистон кўприги ёрдамида ўтказгичнинг қаршилигини аниқлаш.

Асосий маълумотлар:

Чарлиз Уистон томонидан 1843 йилда кашф этилган кўприк схемаси методи қаршиликни ўлчашнинг бир имкониятини ифодалайди. Номаълум қаршилик қиймати R_х бошқа бир жуда юуқори аниқликда маълум бўлган R қаршиликнинг қиймати билан таққосланиб катта аниқлик билан ўлчаниши мумкин.

1-расм Тажриба қурилмасининг тузилиши

Тажриба пайтида узунлиги 1 м ва кўндаланг кесими ўзгармас бўлган ўтгазгич симга U-кучланиш берилади. Симнинг учлари номаълум қаршилик Rх га ва қаршиликлари юқори аниқлик билан аниқ бўлган ва кетма-кет уланган ўзгарувчан қаршилик R-га уланган (1-расмга қаранг). Ўтказувчи симнинг устига ўрнатилган сурғич контакт симнинг узунликлари S1 ва S2 бўлган икки қисмга ажратилган.

Сурғични контакт нол индикатор вазифасини вазифасини амперметр орқали R_х ва R қаршиликлар туташган нуқтага уланади. Агар амперметр роқали ўтаётган ток нолга тенг бўлса
_{ }˟R (1) га тенг бўлади.
Шунинг учун қаршиликни ўлчашнинг нол балансли усули қаршиликдан оқаётган токдан боғлиқ бўлмайди ва стабилланмайдиган ток манбайи ёрдамида бажариш мумкин (2-расм).

2-расм

Бу экспериментал конфигурацияси учун энг яхши ўлчаш аниқлилига симметирик улаш йўли билан, яъни силжувчи контакт ўтказгич симнинг ўртасида жойлашганда ва шунинг учун S1 ва S2 қисмлар бир-бирига тенг узунликга эга бўлганда етишиш мумкин. У вақитда Rх =R (2) бўлади.

Шунинг учун маълум бўлган қаршилик R нинг қиймати имкон борича тўғри ўлчанган бўлиши керак. Чунки аниқланаётган R_х қаршилик унга тенг бўлади. Юқоридагига алтернатив холда, номаълум қаршилик (2) тенглама билан тўғридан тўғри олиш учун, дастлаб силжувчи контакт симнинг тенг ўртасига жойлаштирилиши лозим ва ўзгарувчан R қаршиликнинг қиймати амперметр нолини кўрсатгунча ўзгартириб бориши лозим. Бу ҳолда R-қаршиликнинг қиймати тўғридан тўғри изланаётган R_х номаълум қаршиликнинг қийматига тенг бўлади.
Тажрибалар учун қурилма (1) ва (2) расмдаги схемаларга мос бўлади. Номаълум қаршилик сифатида қиймати 10 Ом ўрнатилади. Ток манбаидаги кучланиш қиймати 2 V дан катта бўлмаслиги ва қаршиликлар бўлинмасидан ўтаётган ток кучи 250 mА дан катта бўлмаслиги лозим.