Тошкент 2016 Қандай ўсимликлар қизил китобга киритилади

Ўсимликлар қизил китоби

http://redbook.uz/uz/site/plant-view?id=107

Тошкент 2016

Қандай ўсимликлар қизил китобга киритилади???

Аболин астрагали

TERMINLAR IZOHI

Oila vakillari: Bangidevona, , tamakilar, garidorilar, ituzum, kartoshka, mingdevona, oloy xiyoli, pomidor, shaytonkosa
Gk(5) Gt(5) Ch5 U1
U 80 turkumga oid 3000 ga yaqin turni o‘z ichiga oladi. O‘zbekistonda ituzumdoshlarga mansub 11 turkumga oid 36 tur o‘simlik o‘sadi.
Mevasi rezavor meva yoki ko‘sakcha.
Mevalari «C» darmondoriga boy, undan xalq tabobatida foydalaniladi. O‘zbekistonda ituzum turkumiga oid 10 turdagi o‘simliklar o‘sadi. Bulardan kartoshka va baqlajon sabzavot ekini sifatida ko‘p ekiladi.
Gul formulasi --- Gk4 Gt4 Ch4+2 U1
Oila vakillari: Jag`-jag`, karam, o`sma, rediska, shalg`om, turp
U 350 turkumga oid 3000 ga yaqin turni o‘z ichiga oladi. O‘zbekistonda bu oilaga mansub 200 ga yaqin tur va 76 turkum uchraydi.
Karamdoshlarning ko‘pchiligi bir yillik, ikki yillik va ko‘p yillik o‘tlardir.
Ildizi – o‘q ildiz tizimli.
Mevasi – qo‘zoq (bo‘yi enidan 3 marta va undan ham uzun) yoki qo‘zoqcha (bo‘yi eni bilan bir xil yoki 2 marta uzun), ko‘pincha tubidan ikki pallaga bo‘linib ochiladi.
Oddiy jag‘-jag‘ tarkibida «C» va «K» darmondorilari, olma va limon kislotalari bor. Erta ko‘klamda to‘pbarglari ovqatga ishlatiladi. Jag‘-jag‘dan ko‘k chuchvara, ko‘k somsa tayyorlanadi. Uning yer ustki qismidan tayyorlangan dorilar tabobatda qon ketishini to‘xtatishda ishlatiladi.
Bu oilaga mansub 8 ta tur O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan.

Loladoshlar tartibi - Liliales. Loladoshlar oilasi - Liliaceae.

• Bu oilaga 10 avlod, 470 tur kiradi, ulardan 230 ga yaqini madaniy holda o‘stiriladi. Bu oilaga mansub o‘simliklar asosan o‘rta iqlimli mintaqalarda, SHg‘arbiy va Sharqiy Osiyoda, Himolayda tarqalgan.
• Bu oilaga asosan yo‘g‘on ildiz poyali, piyozli yoki tugunakli ko‘p yillik o‘t o‘simliklar kiradi. Ba’zi daraxatlar (yukka, dratsena, aleoe kabilarlar) va qisman lianalar kiradi. Barglari lansetsimon chiziqli, ba’zan elips shakli, parallel yoki yoysimon tomirli. guli 2 jinsli aktinomorf, odatda shinggil, boshoq ro‘vak va shu singari to‘p gullarga yig‘ilgan.

Loladoshlar — bir urugʻpallalilar (lolasimonlar) sinfi (Liliaceae) ra mansub oila. Koʻpchiligi piyozchali va tugunakli koʻp yillik oʻtlar. Baʼzilari daraxtsimon oʻsimlik va lianalardan iborat. Bargi yaxlit, koʻpincha, nashtarsimon, baʼzan tuxumsimon, guli, koʻpincha, toʻgʻri, ikki jinsli, toʻpguli boshoqsimon, roʻvaksimon yoki shingilsimon. Mevasi koʻsakcha. Barcha qitʼalarda tarqalgan. 10 turkumi. 470 ga yaqin turi bor. Oʻzbekistonda tabiiy holda 4 turkumga mansub turlari usadi.

Qizil kitobga kiritilgan o’simlik turlari

Hayvonot dunyosi vakillari

Yalpizdoshlar (Lamiaceae) oilasi
Yalpizdoshlar (Lamiaceae) oilasi Yalpizkabilar kichik sinfi, Yalpiznamolar qabilasiga mansub yer yuzidagi eng yirik oilalardan biri hisoblanadi. Uning vakillari asosan issiq va mo`tadil iqlimli mamlakatlarda keng tarqalgan.
Bu oilaga 200 ga yaqin turkum va 3000 tur kiradi.
O`rta Osiyoda 53 turkumga mansub 360 tur,
O`zbekistonda esa 39 turkumga mansub 238 tur.
Farg`ona vodiysida esa 26 turkumga oid 59 tur o`sishi ma‘lum. Yalpizdoshlar oilasi O`zbekiston florasida ham keng tarqalgan oilalardan biri bo`lib, foydali turlarga boyligi bilan boshqa oilalardan ajralib turadi.
Yalpiz, Marmarak, Kiyiko`t, Bozulbang, Tog`rayhon, Limono`t, Arslonquyruq kabi turkumlarning vakillari juda qadimdan beri tibbiyotda, oziq ovqat, qandolatchilik va parfyumeriya sanoatida foydalanib kelinmoqda.
Bu katta oilaga o`t, chala buta va buta o`simliklari kiradi.
Yalpiz turi (Mentha). Ko`p yillik o`t o`simliklari bo`lib efir moylidir. Bu oilaning vakillari asosan zax yerlarda, ariq va kanal bo`ylarida tarqalgan O`zbekiston florasida Osiyo yalpizi (M.asiatica) keng tarqalgan. Cho`l yalpiz (M. arvensis) va jingalak yalpizlar (M. crispa) ekiladi.
Oddiy rayhon-(Acimum basilicum). Bir yillik o`t o`simlik, uning oq rayhon, qora rayhon, osh rayhon, turlari ma‘lum. Ular ziravor va xushbo`y o`simlik sifatida ekiladi.
Kiyiko`tlar turkumi - Ziziphora. Bular tarkibida efir moylari bor bir yillik va ko`p yillik o`tlardir.
http://redbook.uz/uz/site/plant-view?id=107