Тошкент – 2020 10-мавзу: Халқаро статистикада иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Охирги пайтларда МҲТнинг таъсири сабабли меҳнат унумдорлигининг даражаси ва динамикасини ҳисоблашда ялпи ёки қўшилган қийматни банд ходимлар сони ёки сарфланган киши-кунлар ва киши-соатлар ёки ишланган вақт учун ҳисобланган иш ҳақи суммаси кўринишида ифодаланган жонли меҳнат харажатларига бўлиб ҳисоблаш кенг тарқалмоқда. Ялпи ёки соф қўшилган қиймат кўрсаткичлари доимий нархларда ҳисобланганлиги учун меҳнат унумдорлиги динамикасини аниқ ифодалаш мумкин.

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Буюмлаштирилган меҳнат самарадорлигининг кўрсаткичлар тизимига фондлар самараси ва фондларга талабчанлик, материалларга талабчанлик, ишлаб чиқариш қувватлари ва ялпи капиталдан фойдаланиш кўрсаткичлари киради. Бунда ишлаб чиқариш фаолиятининг натижаси сифатида сотилган маҳсулот, ялпи фойда, соф фойда, ялпи қўшилган қиймат (ялпи миллий даромад), соф қўшилган қиймат (соф миллий даромад) кўрсаткичларидан фойдаланиш мумкин. Натижа ва харажатлар кўрсаткичларининг турли вариантларини қўллаб тегишли самарадорлик кўрсаткичларини аниқлаш мумкин.

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Фондлар самараси қуйидагича аниқланади:
• Фс = Q : Фўртача ,
• бу ерда,
• Фс – фондлар самараси;
• Q – ишлаб чиқариш натижаси (сотилган маҳсулот, ялпи қўшилган қиймат, соф қўшилган қиймат, ялпи фойда, соф фойда);
• Фўртача – ушбу даврдаги асосий капиталнинг ўртача қиймати.

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Фондлар самараси кўрсаткичи бир бирлик асосий капиталдан фойдаланиб қанча ишлаб чиқаришда натижа олинганлигини ифодаласа, унга тескари бўлган фондларга талабчанлик кўрсаткичи – бир бирлик ишлаб чиқариш натижасини олиш учун қанча асосий капиталдан фойдаланиш лозимлигини ифодалайди.

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Жаҳон иқтисодиёти ривожининг ҳозирги босқичида табиий ресурслар заҳираларининг камайиши ва уларга нархларнинг ошиши натижасида материаллардан фойдаланиш кўрсаткичи муҳим аҳамиятга эга бўлмоқда. Шунинг учун ресурсларни тежаш ва иккиламчи хом-ашёлардан фойдаланиш технологияларига катта эътибор берилмоқда. Ушбу жараёнларни ифодалаш учун материал қайтими ва ишлаб чиқаришнинг материал сиғими каби кўрсаткичлар қўлланилади.