Тошкент – 2020 10-мавзу: Халқаро статистикада иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Маълумки, ишлаб чиқарилган маҳсулот натура, шартли-натура ва қиймат ўлчов бирликларида ўлчаниши мумкин. Агар меҳнат унумдорлигининг даражаси ва динамикасини аниқлаш учун маҳсулотнинг натура ёки шартли натура ўлчов бирликларидан фойдаланилган бўлса, уларни фақат жонли меҳнат харажатлари билангина солиштириш мумкин.

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Ушбу усулда ҳисобланган меҳнат унумдорлиги кўрсаткичлари бир хил турдаги маҳсулот ишлаб чиқарадиган иқтисодиёт тармоқларидаги меҳнат унумдорлиги даражаларини ифодалаш ҳамда бу даражаларни мамлакатлараро таққослашда катта аҳамиятга эга.
• Қиймат кўринишдаги меҳнат унумдорлиги кўрсаткичлари бошқа мақсадларда қўлланилади. Бунда меҳнат унумдорлиги даражаси маҳсулот кўрсаткичи ва уни ишлаб чиқариш омилларини танлашга боғлиқ бўлади.

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Маҳсулот қиймати ва ишлаб чиқариш омиллари кўрсаткичларининг турлича комбинацияларини қўллаб турли меҳнат унумдорлиги кўрсаткичини ҳисоблаш мумкин. Улар орасида қуйидагиларни келтириш мумкин:
• 1. Ялпи меҳнат унумдорлиги.
• 2. Соф меҳнат унумдорлиги.
• 3. Омилларнинг глобал меҳнат унумдорлиги.
• 4. Омилларнинг тотал меҳнат унумдорлиги.
• 5. Интеграл меҳнат унумдорлиги.

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Халқаро статистикада қўлланилиладиган ялпи меҳнат унумдорлиги кўрсаткичи республикамиз статистика амалиётида қўлланиладиган бир бирлик меҳнат сарфига тўғри келган маҳсулот ишлаб чиқарилиши кўрсаткичига ўхшаб кетади ва қуйидагича аниқланади:
• ЯМУ = ЯМ : МС, бу ерда
• ЯМУ – ялпи меҳнат унумдорлиги;
• ЯМ - ялпи маҳсулот (ялпи ишлаб чиқариш);
• МС - меҳнат сарфи.

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Соф меҳнат унумдорлиги кўрсаткичи соф маҳсулот қийматини меҳнат сарфига бўлиш орқали аниқланади. Соф маҳсулот (соф қўшилган қиймат) иқтисодиёт тармоқлари бўйича тармоқлараро баланс маълумотларига кўра маҳсулот ялпи ишлаб чиқариш қийматидан оралиқ истеъмоли ва доимий капитал амортизациясини айириб ҳисобланади. Меҳнат сарфи кўрсаткичи эса ялпи меҳнат унумдорлигини аниқлашдаги каби бўлади.