Тошкент – 002. 2 Тил ва нутқ

Эсда тутинг. 
Тўғри ѐзиш қоидалари тилшунослар томонидан тузилади ва жамоатчилик 
муҳокамасидан ўтказилади. Имло қоидалари ҳукумат томонидан тасдиқланади. 
Кишилар ўзаро ѐзишмаларида, расмий иш юритишда, таълим жараѐнида маданий-
маърифий фаолиятда тилнинг имло қоидаларига амал қилишга мажбурдирлар. 
Сўз ва қўшимчаларнинг ѐзилиши маълум бир қоидаларга асосланмаса, ѐзувда 
ҳар хиллик юзага чиқади, натижада бир-бирини тушуниш имконияти йўқолади. 
Шунинг учун ҳам ўзбек тилининг имло қоидаларини ҳар бир бўлими бўйича пухта 
ўзлаштириш лозим. 1995 йилнинг 24 августида тасдиқланган «¤збек тилининг 
асосий имло қоидалари»да «Ҳарфлар имлоси», «Асос ва қўшимчалар имлоси», 
«£ўшиб ѐзиш», «Чизиқча билан ѐзиш», «Ажратиб ѐзиш», «Бош ҳарфлар имлоси» ва 
«Кўчириш қоидалари» номли бўлимлар бор. 
9-топшириқ. Ёзма нутқ саводхонлигига эришиш хусусидаги ўз фикр мулоҳазаларингизни 
баѐн этиб матн яратинг. 
10-топшириқ. Матнни ўқинг, нутқ маданиятига оид гапларни шарҳланг. 
«Эй фарзанд, агар сен ҳар қандай нотиқ бўлсанг ҳам ўзингни билганлардан пастроқ
тутгин, токи, сўз билимдонлиги вақтида бекор бўлиб қолмагайсан...» 
Одамлар тўрт хил бўлганидек, сўз ҳам тўрт хил бўлгай: бири билинмайтурғон ва 
айтилмайтурғон, яъни айтишга заруратсиз бўлган сўзлар; иккинчиси, айтилатурғон ва 
билинатурғон; бундай сўзларга ибратомуз ва айтса бўладиган сўзларни киритиш мумкин. 
Масалан: одоб-аҳлоқ, насиҳат тарзида айтилган сўзлар; учинчиси, ҳам билинатурғон ва ҳам 
билишга заруратсиз, аммо айтса бўлатурғон; тўртинчиси, билинатурғон ва айтилмайтурғон. 

---

10 
10 
Аммо айтилмайтурғон ва билинмайтурғон ундай сўздурки, ... дунѐнинг салоҳи унга 
боғлиқдир. Ул сўздин айтгувчига ҳам, эшитгувчига ҳам кўп наф етар... 
Кишининг мартабасини сўзи билан билурлар, аммо сўзнинг мартабасини киши билан 
билмаслар, чунки ҳар кишининг аҳволи ундан чиқадиган сўзнинг остига яширингандир, яъни 
бир сўзни бир ибора билан айтилса, эшитган одамнинг кўнгли ундан хижолат тортгай ва яна 
ўша сўзни бир ибора билан айтса, эшитган одамнинг жони ундан роҳатланади. 
(Кайковус, «£обуснома»дан)