Тошкент – 002. 2 Тил ва нутқ

механизмларини топиш ва амалиѐтга тадбиқ қилиш муҳим вазифа ҳисобланади. 
Иккинчидан, ҳозирги вақтда туб ер ислоҳотини ўтказиш учун давлатнинг ерга бўлган 
мутлақ мулкий ҳуқуқи таъминланган ҳолда ер ресурсларидан фойдаланиш, эгалик қилиш ва 
тасарруф этиш бўйича иқтисодий вазифаларни кучайтириш ниҳоятда зарур бўлмоқда. 
17-машқ. Гапларни кўчиринг. Касб-ҳунарга оид сўзларнинг вазифасини аниқлаб, қавс 
ичида кўрсатинг. 
1.Эндигина тандирдан узиб олинган патир ҳиди инсонга ором берадиган хушбўй ҳиддир. 2. 
Манови якка от-аравада уларга сув ҳам, ѐнилғи ҳам, мой ҳам, яна бошқа бало баттарларни 
етказиб беришим керак. (Ч.Айтматов.) 3. Бинонинг деворларига ганж билан ишлов берилган, 
эшик ва деразалари ўймакорлик гуллари билан безатилган. 4. Текис тахтага қуруқ бўр билан 
ѐзсангиз, ѐзувингиз аниқ кўринади. 5.¤рикнинг турли навлари, қандай пайванд қилиш, найга 
пайванд, куртак пайвандлар тўғрисида сўраб-суриштириб, анча нарсаларни билиб олдим 
(С.Аҳмад). 6. Ёзганларингизни дискетга кўчиргандан сўнг, матнни компьютер хотирасидан 
ўчиришингиз мумкин. 7. Аввало шуни, кавуш тикишга на чарм бор, на сирач, на мих, на лок. 
(¢.¢улом). 
Билиб олинг. 
Нутқда ишлатилиш доираси маълум касб-ҳунарга кўра чегараланган сўзлар касб-
ҳунарга оид сўзлар ҳисобаланади. Бундай сўзлар қайси ҳудудда яшашидан қатъи назар, бир 
хил касб эгаларига тушунарли бўлади. Масалан, доска (кулоллар хом идишлар ичини 
дасмоллашда сув қуйиб ишлатадиган сопол идиш), жўша (тоғдан олинадиган қизил кесак), 
волаш (лойни очиб-ѐриб тозалаш) каби сўзлар кулолларгагина тушунарлидир. 
Касб - ҳунарга хос сўзларнинг асосий қисмини шу соҳага оид атама (термин)лар ташкил 
этади. Атамалар фан, техника, маданият каби соҳалардаги аниқ чегараланган тушунчаларни 
ифодалайдиган бир маъноли сўз ва сўз бирикмаларидир. Атамалар қўшимча маъно 

---

27 
27 
жилоларига эга эмас. Атамаларнинг кўпчилиги бошқа тиллардан ўзлашган сўзлардан иборат. 
Масалан, адвокат, аргон, диолог, дебитор, грант, модул, метр, тест, тормоз, маркетинг кабилар. 
22-топшириқ. Бирор фан бўйича дарслигингиздан муайян парчани ўқинг. Бевосита шу 
фанга оид атамаларни ажратиб, маъносини луғат асосида изоҳланг. 
18-машқ. Матнни ўқинг. Соҳага оид атамалар қўлланган гапларни кўчириб олинг, қавс 
ичидаги атаманинг маъносини ѐзинг. 
Бир хил маъноли ифодаларни нутқда ортиқча киритиш мантиқийликнинг бузилишига 
сабаб бўлади. Бир хил маъноли бирдан ортиқ ифодалар плеоназм деб юритилади: мен, ўзим, 
шу бугун, бугундан бошлаб каби. Мантиқий алоқалар ва муносабатларни ифодалашнинг 
муҳим воситалари бўлиб кириш сўз, кириш бирикмалар, ѐрдамчи сўзлар, боғловчилар, 
юкламалар ҳисобланади. Улардан тўғри фойдаланиш яхши нутқ яратишнинг гарови 
ҳисобланади. 
Гаплар орасида мантиқийликнинг бузилишига қуйидагиларни кўрсатса бўлади: 
1.Гапларни бир-бирига боғлашда юз берадиган хатолар; 
2.Бир фикрдан бошқасига ўтишда юз берадиган хатолар. 
3.Матнни абзацларга бўлишда хатоларга йўл қўйиш. 
4.Матнни мантиқий шакллантириш, синтактик қурилмаларни танлашда юз берадиган хатолар.
Ҳар бир гапда нисбатан тугалланган қандайдир фикр ифодаланган бўлади. Аввалги 
гапларда ифодаланган фикрни кейинги гапда ифодаланган фикр, одатда ѐ ривожлантиради, 
ѐки улардан келиб чиқадиган фикрларни хулосалайди. Шундай экан, кейинги гапни олдинги 
гап билан тўғри боғлаш муҳимдир. Гаплар бир-бирлари билан хилма-хил синтактик воситалар 
орқали боғланади.