Toshaliyeva O'g'ilxon

7. 

Rollarga  bo'lib  qayta  hikoya  qilish.  Bu usul nutqning  ma'nodorligini 

(ifodaliligini)  shakllantirishga  yordam  beradi.  Tarbiyachi  tom  onidan  ishtirok 

etuvchi  shaxslar  haraktcrining  izohlanishi  bolalar  nutqining  oydinlashishiga, 

diqqatining faollashishiga katta ta'sir ctadi. Rollarga bo‟lib qayta hikoya qilish 

o„rta  guruhdan  boshlab  qo‟llaniladi.  Bu  usuldan  m  ashg„ulotning  oxirida 

foydalanish maqsadga muvofiqdir. 

8. 

O'yin usuli (dramalashtirilgan o’yin). Bu usulda personajlarning 

(ishtirok etuvchilarning) luqma tashlashlari harakatlar bilan boshqariladi: 

bolalar imo-ishoradan, hayvonlarning ovozlariga taqlid qilishdan va 

boshqalardan keng foydalanadilar, biroq o„yin uchun hech qanday niqoblar, 

dekoratsiyalar talab etilmaydi. Tarbiyachi avval o‟zi muallif nomidan gapiradi, 

so„ngra bola gapiradi. Dastlab rolni ijro etish uchun nutqi bo„sh rivojlangan 

bolalar chiqariladi. Dramalashtirilgan o‟yin 5 daqiqa davom etadi. Turli yosh 

guruhlarida qayta hikoya qilib berishga o‟rgatish mashg„ulotining tuzilishi 

(o‟tkazish uslubiyoti) har xil boladi. Qayta hikoya qilish uchun tanlangan matn 

bolalar uchun tushunarli bolishi kerak. Qayta hikoya qilish mashg„ulotlari har 

bir yosh guruhining shaxsiy xususiyatlarini, ularning qayta hikoya qilish 

qobiliyatlarini hisobga olgan holda tuziladi. Bu yoshdagi bolalarni qayta hikoya 

qilishga o „rgatish ularga tanish bo‟lgan ertaklarni („Bo„g„irsoq” 

„Sholg„om“ , ,,Bo„ri bilan echki“ , „Och ko‟z it“) takrorlashdan boshlanadi. 

Tarbiyachi kichkintoy bolalarni qayta hikoya qilishga o „rgatishda quyidagi 

usuldan foydalanadi. Bolalar tarbiyachining takroriy hikoyasidagi bitta-ikkita 

so'zni yoki to'liq gapni takrorlaydilar: 

— 

Chol bilan kampir... 

— 

Yashashar ekan. 

— 

Bir kuni chol... 

— 

Sholg„oni ekibdi. 

So‟ngra  bolalar  sekin-asta  savollar  yordamida  qayta  hikoya  qilishga  o„rgana 

boshlaydilar. 

Savollar 

voqealar 

ketma-ketligini 

belgilashga, 

ishtirok 

etuvchilarning nomini aytishga qaratilgan bo‟ladi: 

---

— 

Bo„g„irsoq kimni uchratdi? 

— 

Quyonni. 

Agar  boia  ertakning  boshlanishini  yaxshi  eslab  qolgan  bo‟lsa,  u  holda  uni 

mustaqil  hikoya  qilib  bera  oladi.  So'ngra  qayta  hikoya  qilish  jarayonida  bola 

qiynalsa,  tarbiyachi  yordamlashadi,  ya'ni 

matnni  esiga  tushirishdan 

foydalaniladi, bu ertak mazmunini oson takrorlashga yordam beradi.Qisqa xalq 

ertaklarini  qayta  hikoya  qilishdan  so„ng  kichik  hajmdagi  hikoyalarni  qayta 

hikoya qilishga o„tishi mumkin (Mirmuhsin. „Olxo'ri“ , „Tosh“). Mashg„ulotda 

asarga  ishlangan  illustratsiyalar  ko‟rsatiladi.  Ko'rsatish  savollar,  ko‟rsatmalar 

berish bilan birga qo'shib olib boriladi. Illustratsiyalarni asarni o„qib berishdan 

avval yoki o„qib bergandan keyin ko„rsatgan ma'qul. Tarbiyachi shunday deydi: 

„Hozir men sizlarga rasmlami ko„rsataman, so‟ngra hikoya o‟qib beraman“ yoki 

„Hozir hikoyani o„qib beraman , so„ng rasmlarni ko‟rsataman“. 

O„rta  guruhda  bolalarni  qayta  hikoya  qilishga  o'rgatishda  ancha  murakkab 

bo‟lgan vazifalar hal etiladi: bolalarni kichik hajmli va tanish bo‟lgan ertak va 

hikoyalarni 

hikoya 

qilib 

berishga 

o'rgatib 

qolmasdan, 

balki 

asar 

qahramonlarining gaplarini ifodali qilib bayon etishga, boshqa bolalarning qayta 

hikoya  qilishlarini  diqqat  bilan  tinglashga  va  matnga  taalluqli  bo„lmagan 

jumlalarni  topishga  o„rgatadi.  Ushbu  guruhda  bolalar  butun  yil  davomida  8— 

10  ta  adabiy  matnni  (o'zbek  ertaklaridan  „Tulki  bilan  Turna  “,  „Maqtanchoq 

quyon“  ,  „Fil  va  xo‟roz“  ,  „  lkki  o  „rtoq“  ,  A.Oripovning  „Bobo  va 

nabira“ she‟rining mazmunini qayta hikoya qiladilar. 

O'rta  guruh  bolalariga  qayta  hikoya  qilishlari  uchun  tavsiya  etilgan  asarlar 

mavzusi,  mazmuni  va  shakli  jihatdan  katta  farq  qiladi.  Shuning  uchun  olrta 

guruh bolalarini qayta hikoya qilishga o'rgatishdagi muhim vazifa — bu ularga 

asarning  mantiqiy  bog'lanishini,  uning  mazmunini  tushunib  olishga  yordam 

berishdir. Bunga asarni dastlabki o lqishdan sokng o„tkaziladigan suhbat orqali 

erishish mumkin. Bunday suhbatda tarbiyachining savollari asosiy metodik usul 

bo'lib hisoblanadi. 

Badiiy asarlar yuzasidan ikki guruhdagi savollar berilishi mumkin: 

1) 

asar mazmunini tushunib olishga yordam beruvchi; 

2) 

voqeaning ketma-ketligini esga tushirishga yordam beruvchi. 

Shuningdek, asar o'q ib berilgandan keyingi suhbat bola nutqidagi lug‟at 

boyligini aniqlash va faollashtirish, qahramonlarning ovozlarini ifodali bayon 

etishga ta ‟sir etish kabilarni amalga oshirishga yordam beradi. Adabiy matn 

o‟qib berilgandan so„ng, bolalar asar mazmunini tushunib olganlarini aniqlash 

maqsadida matn yuzasidan qisqa suhbat o„tkaziladi.Tarbiyachi bolalarga 

---

shunday savollar beradi: „Ertak nima haqida ekan? Bu ertakdagi quyon qanday? 

(qo'rqoq, yolg'onchi, tarbiya ko„rmagan.) Quyon sheriklariga nima deb 

maqtanibdi va u bilan qanday voqea ro„y beribdi? Agar siz maqtanchoq 

quyonchani uchratib qolsangiz, unga nima degan bo‟lar edingiz? 

(Uyalmaysanmi,  maqtanchoqlik  qilishga.  Yolg„onchi,  qo‟qoq  sanku. 

Bundaylarni  biz  o‟zimizga  sherik,  o‟rtoq  qilib  olmaymiz,  u  bilan  birga 

o„ynamaymiz.) Asar matni yuzasidan suhbat o‟kazilgach, u ikkinchi marta o‟qib 

yoki  hikoya  qilib  beriladi  va  bolalar  tomonid  an  qayta  hikoya  qildiriladi. 

Tarbiyachi bolalarga shunday deydi: „Endi diqqat bilan tinglanglar. Hozir men 

bu  ertakni  yana  bir  marta  o„qib  (hikoya  qilib)  beraman.  So„ngra  sizlar  menga 

qayta hikoya qilib berasizlar“. O„rta guruhda tarbiyachi va bolaning birgalikda 

(hamkorlikda) qayta hikoya qilishlaridan keng foydalaniladi. Bola qayta hikoya 

qilayotganda tarbiyachi jumlalarni uning esiga tushirib turadi, esidan chiqargan 

so'zlarni  aytib  turadi.  Bu  qayta  hikoya  qilislining  ravonligini  ta'minlaydi, 

jumlalar  uzilib  qolishining  oldini  oladi.  Sekin-astalik  bilan  bolaning  qayta 

hikoya  qilishiga  talab  orta  boradi.  Endi  tarbiyachi  boladan  hikoyaning  to  „liq 

bo'lishini  („Sen  nima  haqida  hikoya  qilib  berishni  esingdan  chiqarding?“), 

asarni  qayta  hikoya  qilib  berayotganda  bola  diqqatini  asardagi  personajlarning 

so„zlarini ifodali qilib aytib berishga jalb qilish kerak. Masalan: „Tulki 

xo'rozdan derazadan qarashini qanday so „raydi?“ — „Samimiy, 

ayyorona— ; „Maqtanchoq quyon o‟rtoqlariga nima deb maqtandi?“ — „Ve-e. 

Yem bo„lib bo„pman. Boshiga chiqib bir tepdim, til tortmay o'lib qoldi“ — 

(Maqtanib, gerdayib.) Ushbu guruhda savollar bo„yicha qayta hikoya qilishdan 

ham foydalanish mumkin. Ba‟zi hollarda bolalar asar mazm unini o „z so„zlari 

bilan bayon etadilar. Bunday holda bola tomonidan tanlangan so'zlarni 

muallifning fikrini aniq va to„g‟ri ifodalashini nazorat qilib borishi kerak. 

Bolalarning qayta hikoya qilishlarini baholash muhim uslubiy (metodik) 

usullardan hisoblanadi. 0 „rta guruhda bolalarning hikoyasini tarbiyachi 

baholaydi. Bolalarning qayta hikoya qilishini baholashd a unin g yaxshi 

tomonlarini va kamchiliklarini, harakatchanligini aytib, qisqa tahlil qilish lozim. 

Bu bilan quyidagi dastur vazifasini bajarish zarur:bolalarda qayta hikoya 

qilishda matnga to„g„ri 

kelmaydigan joylami seza olish qobiliyatini tarbiyalash. Tarbiyachi bolalarni 

qayta hikoya qilishga o „rgatish orqali ularning nutq faolugini, mustaqilligini 

rivojlantirishga ta'sir ctadi. Katta guruhlarda adabiy asarlarni qayta hikoya 

qilishga o‟rgatishda yangi vazifalarni ha! etish nazarda tutiladi:  tarbiyachining 

yordamchi savollarisiz ertak va hikoyalarning 

---

mazmunini  bir-biriga  bog‟lab,  izchillik  bilan,  ifoda  vositalaridan  foydalanib, 

grammatik  tomondan  to„g  „ri  bayon  eta  olishga  o  „rgatish.  Endi  bu  guruhda 

ancha  murakkab,  hajmi  kattaroq  bo„lgan  asarlarni  qayta  hikoya  qilish  taklif 

etiladi. (Bu guruhlarda qayta hikoya qilish uchun tavsiya etilgan asarlar ro'yxati 

„Badiiy terma kitob“da ko'rsatilgan. Tuzuvchilar: S. G'oziyeva, D. Ochilova, L. 

Dolimova. T., ,,0 „qituvchi“ , 1993.) 

Masalan:.  ,,Bo„ri  bilan  tulki“  (o'zbek  xalq  ertagi),  „Chumchuq  “  (o'zbek  xalq 

ertagi),  Gulxaniyning  „Toshbaqa  bilanchayon"  masali,  „Zumrad  va  Q  im  m 

at“ (o „zbek xalq ertagi ) va hokazolar. 

Adabiy  asarlarni  qayta  hikoya  qilish  m  ashg„ulotida  tarbiyachi  o„z  oldiga 

bolalarning boglanishli nutqini rivojlantirish. matn mazmunini bir-biriga bog'lab, 

kctma-ketlik  bilan,  nutqning  ifodali  vositalaridan  foydalanib,  aniq,  grammatik 

jih atd an to „g„ri bayon etishga o„rgatish vazifasini q o „yadi. Qayta hikoya qilib 

berishga  o„rgatish  m  ashg„u!otini  o„tkazish  uslubiyoti  (metodi)  ushbu  guruh 

bolalari  bog‟lanishli  nutqining  rivojlanganlik  darajasiga,  tarbiyachining  o  'z 

oldiga q o „ygan vazifasiga, shuningdek, qayta hikoya qilib berish uchun tavsiya 

etilgan adabiy asar matniga bog„liq bo'iadi.