|
Girodaktilyozlar
Girodaktilyoz - bu chuchuk suv baliqlarining invazion
kasalligi bo‘lib, u
Gyrodactylus
avlodiga mansub monogenetik
so‘rg‘ichlilami baliqlaming terisida, suzgichlarida, kamroq jabrasida
parazitlik qilishi oqibatida qo‘zg‘atilib, kasallik teri va suzgich-
larining nursizlanishi (xiralashuvi), dastlab dogiar, keyinchalik esa
epiteliy hujayrasini tushishi bilan kechuvchi och-ko‘kimtir-kulrang
tusdagi parda (qobiqcha)ning hosil boiishi bilan xarakterlanadi.
Kasallikka ko‘proq karp turdagi baliqlar karp, sazan, tovon baliq,
forel, oq amurlar moyil. Hovuzli xo'jaliklarda ko‘proq girodak-
tiluslaming quyidagi turlari uchraydi:
Gyrodactylus katharineri, G.
cyprini, G.elegans,
oq amur baliqlarida -
G. etenopharyngodonis,
ugra baliqlarida esa
G. angnillae.
Chuchuk suv baliqlarida jami 20
turdan ortiq girodaktiluslar parazitlik qiiadi. Shulardan
Gyrodactylus
katharineri
va
G. cyprini
eng xavflilari hisoblanadi.
122
Girodaktilyoz va uning qo‘zg‘atuvehisi. Girodaktilyoz
qo'z^atuvchisi-Gyrodactylm elegans, Gyrodactylus medius.
Tana
uzunligi 0,6-1 mm, eni 0,12-0,15 mm. Girodaktiluslar mazok bilan
oziqlanadi, shuning bir qatorda terining o‘lgan hujayralari bilan
oziqlanadi. Parazitning oziqlanishi tufayli baliqlarda oziqlangan
joyda teri buziladi, nekroz boshlanadi. Ayrim hollarda parazit
oziqlangan joyda baliq terisida kichik-kichik yaralar paydo bo‘ladi.
Rivojlanishi. Girodaktiluslar tirik tug‘uvchi parazit lard ir, to‘liq
shakllangan yosh girodaktiluslami tug'adi. (ular tezda jinsiy voyaga
yetadi). Girodaktiluslaming kurtak, pusht (zarodish) xaltasida qizlik
girodaktiluslar hosil bo‘ladi, ularda ham tug‘ishidan oldin kurtaklar,
pushtchalar hosil bo‘ladi. Bu jarayon parazitning butun hayoti
davomida takrorlanadi. Girodaktiluslaming yashash muddati 12-15
kunni tashkil qiladi.
Epizootologik m a’lumotlar. Kasallik ko‘pchilik mintaqalarda
qayd etilgan. Kasallik qishlovchi hovuzlarda ko'proq mart-aprel
oylarida kuzatilib, epizootik ko‘rinishda kechadi. Invaziyaning eng
ko‘p rivojlanishi bahorda havo isiy boshlagan vaqtda namoyon
boiadi. Asosan karp, sazan, ularning gibridlari va tovon
baliqlarning segoletkalari va oq amurlarning yoshlari kasallanadi.
Biroq girodaktiluslar bilan baliqlarning malkilari va yoshi katta
baliqlar ham zararlanadi, lekin ularda invaziyaning intensivligi past
bo‘lib, ular parazit tashuvchi bo‘Jib xizmat qiladi. Zararlanish
darajasi 85-100 %gacha yetib, invaziyaning intensivligi 75-100
ekz.ni tashkil qilishi mumkin. M aium darajada baliqlarning nobud
bo‘lishi kuzatiladi.
Kasallikning klinik belgilari. Zararlangan baliqlarning terisi va
suzgichlari xiralashadi. Dastlab, dogiar, keyinchalik esa epiteliy
hujayrasining to‘kilishi bilan kechuvchi och-ko‘kimtir-kulrang
parda hosil boiadi. Kasal baliqlar oriqlaydi, ko‘zlari ko‘z kosasiga
kirgan. Suzgichlarining nuraro to4qimasi buzilgan boiib, ulardan
erkin
osilib turgan nurlar qolgan.
Kasallikning namoyon
bolishidagi o‘ziga xosligi shundan iboratki, yanvar-fevral oylarida
suv havzalarining qirg‘oqlarida onda-sonda kasal baliqlar kelib
123
qoladi. Ular hayvonni yutadi,
tashqi
ta’sirotlarga
javob
qaytarmaydi,
mart-aprel oylarida
esa
hovuz
qirg‘oq!arida kasal baliqlar
soni
tezda
oshib, ommaviy xarakterga
ega b o ia d i.
Agarda
davolash
muola-
jalari olib borilmasa,
suv
havzalarining qirg‘oqlarida muzlarning
erib ketish idan so‘ng olgan
baliqlar
to'dasini ko‘rish
mumkin.
Patogenezi. Girodaktiluslar
shilimshiq modda va to‘qima
hujayrasi
bilan
oziqlanadi, ten qatlamini jarohatlaydi,
shikastlaydi,
suzgichlami buzadi. Buning
oqibatida shilimshiq hosil
bolish
jarayoni buziladi
va
suzgichlaming shikastlangan uchastkalarida
turli
xil zamburuglar va mikroorganizmlar o‘mashib olib patologik jara-
yonni yanada chuqurlashtiradi, oqibatda esa butun organizmning
funksiyasi izdan chiqadi. Kasal baliqlar o‘sishdan orqada qoladi, qon
tarkibida ham o‘zgarish kuzatiladi. Monotsit,
polimorf
o'zakli agronu-
lotsitlar miqdori ko‘payadi, gemogiobin miqdori 16-18 %ga kama-
yadi, eritrotsitlarning cho‘kish tezligi (ROE) 1.5-2 marta tezlashadi.
Diagnoz epizootologik ma’lumotlar, klinik belgilar va skalpel
yordamida teri va suzgichlaming yuzasidan olingan shilimshiqni
mikroskopik tekshirish asosida qo‘yiladi. Olingan shilimshiq
namunasi buyum oynachasiga o‘tkaziladi, qoplaglch oyna bilan
yopib, yoki kompressor usulida mikroskopning
kicliik
yoki o ‘rta
kattaligida tekshiriladi. Topilgan gelmintlar miqdori
sanaiadi
va
pax-azitning turigacha aniqlanadi.
Kasallilaii oldini olish va qarshi kurashish tadbirlari.
Kasal
baliqlarni davolashda tuzli vanna usuli ishlatiladi. Kasal baliqlarni
5%li ammiak eritmasida xaroratga bogiiq holda 30 sekunddan I
daqiqagacha ekspozizitsiya (ushlab turiladi) qilinadi. Kasal
baliqlami formalinning 1:400, 1:5000 nisbatdagi eritmasida 25
daqiqa davomida ekspozitsiya qilish ham yaxshi samara beradi.
Karp turdagi baliqlaming girodaktilyoziga qarshi qishlovchi
hovuzlarda fevral oyidan boshlab har oyda bir ishlovdan 3 marta
metilen ko‘ki bilan 1
g/m
kub dozada qollashni tavsiya etadi.
Agarda qishda kasallik kelib chiqsa, baliqlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri
hovuzlami o‘zida yashiltosh ko‘ki bilan 0.16 g/m3 dozada 25 soat
davomida, “K” binafsha preparati bilan suv almashinuvini
124
to‘xtatmay turib 0.2 g/xn3 dozada, metilen ko‘ki bilan - 1 g/rn3
profilaktik dozada 7 kun davomida ekspozitsiya qilish mumkin.
Basseynlarda yashiltosh ko‘ki 1:100000 nisbatdagi eritmasida 5
daqiqa davomida 2 marotaba 2 kun oralatib qollaniladi.
Xo‘jaliklarda girod^ktiloz kelib chiqishining oldini olish maqsadida
quyidagi kompleks profilaktik tadbirlarni amalga oshirish kerak:
a) nosog‘lom xo‘jaliklarda bir yoshdagi karp turidagi baliqlarni
yayrovchi hovuzlarga o‘tkazishdan oldin hamda naslli va remont
(toidiruvchi) guruhidagi baliqlarni tuzli vannada 5% li osh tuzi
bilan ishlovdan o'tkaziladi. Kuzda bir yoshli va naslli baliqlarni
qishlovchi hovuzlarga o‘tkazishdan oldin xuddi shunga o‘xshash
tadbirlar amalga oshiriladi;
b) invaziyalangan baliqlarni boshqa suv havzaiariga o‘tka-
zishdan oldin 5% li osh tuzi eritmasi bilan ishlovdan o‘tkazish;
d) o‘stiruvchi hovuzlardagi girodaktiluslar bilan invaziyalangan
baliqlarni ovlab bo‘lgach quritiladi va so‘ndirilgan yoki xlorli ohak
bilan dezinfeksiyalanadi, qishda esa hovuzlar suvsiz saqlanadi;
y) o‘stiruvchi hovuzlardagi bir yoshli baliqlarning girodak-
tilozga chidamliligini (rezistentligini) oshirish maqsadida to‘vimli
oziqlantirib borish;
f)
yovvoyi baliqlarning (invaziya tashuvchilari) suv havzalari
yoki basseynlarga kirib qolishini chegaralash maqsadida magistral
suv tashuvchi kanallarda panjaralar o‘rnatish.
Ushbu tadbirlarni bizlar reja asosida, muntazam ravishda
amalga oshirsak, kasallik kelib chiqmaydi, kelib chiqqan taqdirda
ham uni tezda bartaraf etishga erishiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
