Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

T o liq parazitologik yorib ko‘rish texnikasi
Bu usul parazitlar tarkibini sifat va miqdoriy jihatdan tekshirish 
maqsadida bajariladi. Toliq gelmintologik yorib ko‘rish usuli 
binnuncha ko‘p mehnat talab qiladigan ish boiib, bitta mutaxassis 
bir kun davomida bu usul orqali yirik olchamdagi baliqlardan 
ikkitagacha, o‘rtacha olchamdagi baliqlardan besh-oltitagacha 
tekshirishi mumkin. Umuman olganda bitta mutaxassis bir oy 
davomida o'rtacha olchamdagi baliqdan 70-80 tasini yorib ko'rishi 
mumkin. Yorib ko‘rish jarayoni topilgan parazitlarni ajratib olish, 
fiksatsiya qilish, yorliq yopishtirish, materialni joylashtirish, ish 
jurnaliga qayd etish va boshqalami o‘z ichiga oladi. Aniqlangan 
parazitlarning uchrash ko‘rsatgichlari va tur tarkibi haqida asosli 
xulosalarga kelish uchun metodik qollanmaga (Выховская- 
Павловская, 1985) mos tarzda, har bir baliq turidan kamida 15 
nusxadan (yoki har bir baliqchilik hovuzlaridan kamida 15 tadan) 
yorib ko‘rish kerak. Bunda baliqlarni suv havzalarining turli
201

---

joylaridan tutilishiga alohida e’tibor qaratilishi lozim, chunki kasal 
baliqlar ma’lum joylarga to‘planib olgan boiishi mumkin. T oiiq 
parazitologik yorib ko‘rish uchun faqatgina tirik baliqlar yoki yangi 
oidirilgan baliqlardan foydalaniladi.
Baliqlarning tashqi ko‘rinishini tekshirish. 
Tanlangan baliq 
kyuvetaga oz miqdordagi suv bilan joylanadi va tashqi tomoni 
diqqat bilan ko‘zdan kechiriladi. Bunda tangachalari va terisi ajratib 
olinmaydi. Tekshirish lupa yoki mikroskopdan foydalanilmasdan 
amalga 
oshiriladi. 
Optik 
asboblardan 
baliq 
organizmidan 
parazitlarni ajratib olishda va ularning sistematik holatlarini 
aniqlashda foydalanish tavsiya etiladi.
Tana yuzasida, boshda, suzgichlarda, ko‘zda turli xildagi qon 
quyulishlari, qizarish, shishlar, yaralar boiishi mumkin. Bular 
baliqlarda yuqumli yoki yuqumsiz kasailiklar mavjudligidan dalolat 
beradi. 
Shunga o‘xshash jarohatlanishlami ayrim parazitlar 
(monogeniyalar, zuluklar yoki parazit qisqichbaqasimonlar) ham 
keltirib chiqarishi mumkin.
Baliqlarning tashqi qoplamalarida, suzgichlar asoslarida va 
suzgichlaming o‘zida ba’zida oq yoki qoramlir doglar, pufakchalar 
yoki shishlar uchraydi. Ularning ichida ko‘pincha mikso- va 
mikrosporidiyalar sistalari, trematodalar hamda nematodalar yoki 
parazit qisqichbaqalar boiadi.
Baliq tanasini qoplovchi shilliqda miksosporidiya, trixodinalar, 
apiozomalar va boshqa sodda hayvonlar parazitlik qiiadi. Ulami 
aniqlash uchun suzgichlar va baliq tanasidagi shilliqlaridan qirma 
olinadi, buyum oynachasiga joylanadi, yopgich oyna bilan yopiladi 
va preparat mikroskop ostida ko‘riladi.
Ayrim vaqtlarda baliqlar tutilgandan keyin ularni tekshirish 
jarayonida ovqat hazm qilish sistemasining anal teshigi yoki og‘iz 
bo‘shlig‘idan tana yuzasiga ba’zi nematodalar, trematodalar yoki 
akantosefalalar o'rmalab chiqishi va baliqning “qurtlab ketganligi” 
to'g'risida ta’surot qoldirishi mumkin.
Og‘iz bo‘shlig1. Bu yerda miksosporidiyalar, monogeniyalar, 
trematodalar, zuluklar, parazit izopodalar uchrashi mumkin.
202

---

Ularning ayrimlari anchagina yirik o‘lchamga ega. Masalan, parazit 
izopodaiaming uzunligi 
3-6 sm gacha yetadi, didimozoid 
trematodalarning sistalari deyarli shu o‘lchamda bo‘lishi mumkin.