Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Philometra abdominalis
Nybelin, 1928: 
a - urg‘ochisi tanasining oldingi qismi, b - erkagining umumiy 
ko‘rinishi, d - lichinka, umumiy ko‘rinishi.
172

---

24 - rasm. 
Philometra intestinalis:
Urg’ochisining oldingi qismi (Dubinin, 1949 bo'yicha).
Qo‘zg‘atuvchilarining rivojlanishi. Filometralaming hayot 
sikllari oraliq xo'jayinlar - sikloplar ishtirokida amalga oshadi. 
Baliqlar (asosiy xo‘jayinlar) - zararlangan sikloplarni yutib yubo- 
rishi orqali kasallikni o‘ziga yuqtiradi. Baliqlarning zararlanishi 
odatda yilning issiq vaqtlarida, ya’ni bahor oxirida (may), yoz mav- 
sumi (iyun-avgust) da o ‘tadi. Zararlangan baliq organizmida filo- 
metralar jinsiy balog'atga yetgunga qadar rivojlanadi va ko‘payadi, 
ya’ni urg‘ochilari urug‘lana boshlaydi. Filometralaming toMiq hayot 
sikli 11-J4 oy ichida yakunlanadi (Vasilkov vab., 1989) (25-rasm).
Epizootologik m a’lumotiar. Karpsimon baliqlarda kasallik 
Sirdaryo daryosining tabiiy va sun’iy suv havzalarida tarqalgan.
Karpsimon baliqlaming umumiy zararlanishi 13.3% ni tashkil 
etadi. Filometroz yetarli darajada orol mo‘ylovli baliqda 1 (11.1%),
173

---

qizil ko‘zda 8 (12.3%) va qizil qanotli baliqda 5 (16.1%) tarqalishi 
qayd etildi.
25 - rasm. 
Phitometra
avlodi nematodalarining rivojlanish sikli: 
a - lichinka; b - siklop, oraliq xo‘jayin; d - karp balig‘i tangachalari 
ostidagi voyaga yetgan gelmintlar (Internet ma’lumotlari).
Kasallik karpsimon baliqlari o£rtasida ikki va uch yoshli baliqlar 
o‘rtasida ko‘proq uchraydi (80-90% gacha). Invaziya manbai bo‘lib 
kasal va kasallik tashuvchi baliqlar hisoblanadi. Karpsimon 
baliqlarning zararlanishi yozda iyun - iyul oylarida kuzatiladi.
Patogenez va kasallik belgilari. Filometrozning namoyon 
bo‘lishi baliqlarning zararlanish darajasiga bogiiq, o'tkir va 
surunkali tarzda kechadi. Kasallikning o‘tkir shakli bahor-yoz 
davrlarida zooplankton bilan oziqalanuvchi ikki-uch yoshli baliqlar 
o‘rtasida uchraydi. Qo‘zg‘atuvchi lichinkalari baliqlar organizraiga 
tushib, turli organlar bo‘yicha migratsiya qiladi: jigar, suzish
174

---

pufakchasi, buyraklar va boshqa organlar funksiyasini buzadi. 
Kasallikning boshlanishida harakat koordinatsiyasining buzilishi 
xarakterlidir. 0 ‘tkir shakl 1-3 kun davom etadi va yosh baliqlarning 
nobud bo‘iishi bilan yakunlanadi. O lgan baliqlami yorib ko‘rganda, 
ularning ichki organlarida 7-12 tagacha parazit lichinkalari topiladi 
va suzgich pufagi devori yorilgan boiadi. Shu yilgi yosh 
baliqlarning nobud boiishi 40-75 % gacha yetishi mumkin.
Agarda zararlangan baliqlar nobud bolmay qolsa, kasallik 
surunkali tusga olishi mumkin. Oriqlash, harakatning susayishi, 
jabraiar anemiyasi kuzatiladi. Baliqlarning oziqalanishi yomon- 
lashadi, ko‘proq suv yuzasida bolishga harakat qiladi. Gelmintlar 
ko‘proq bosh atrofida, yelka qismida, yon tomonlari va qomidagi 
tangachalar ostida joylashadi. Terming jarohatlangan joylarida 
zamburuglar paydo boiadi.